Religiositeit

Dat zie ik in Chiang Mai dagelijks gedemonstreerd bij het fotokopieerapparaat. Is een Thai aan het xeroxen, dan betreft het een identiteitskaart, huurcontract of eindexamenopgave, altijd een nuttig document en hij maakt geen kopietje meer dan nodig. Maar westerlingen, vaak magere jongeren in luchtige kleren, kopiëren er hele boekwerken vol raadselachtige diagrammen voor de reflexoloog of aankomende zelfhypnotiseur. En de toeristische binnenstad is volgeplakt met reclame voor meditatie- en yogacentra, cursussen kruidengeneeskunde en zelfs een Centrum voor Licht en Liefde (geen secte, geen goeroes). Alsof een partijtje kickboksen of een bierbar niet goed genoeg is.

In het Oosten komt bij westerlingen de hunkering naar het hogere boven en de wil zich te bevrijden van de rationaliteit. Bhagwan Sri Rajneesh vatte het standaardcliché als volgt samen: 'Zoals de wetenschap een product is van het Westen, is de religie een product van het Oosten.'

De spirituele expedities vinden vooral plaats in landen waar hindoeïsme of boeddhisme de toon aangeven. De islam, die ook veel mystiek heeft voortgebracht, is niet bepaald in. Talloze tempels in Thailand geven buitenlanders de gelegenheid de beginselen van het boeddhisme en hun eigen innerlijk te verkennen.

Het is wel begrijpelijk dat veel westerlingen gecharmeerd zijn van het boeddhisme. In de 19de eeuw kwam de Franse ontdekkingsreiziger Delaporte aan de Mekong onder indruk van de religieuze tolerantie en de gastvrijheid die de monniken boden 'in naam en in plaats van de Boeddha zelf', zoals hij veronderstelde.

Maar vaak neigt men naar kritiekloze adolatie. Dan worden de Thais geroemd als 'vreedzame boeddhisten', terwijl Thailand een van de gewelddadigste landen ter wereld is. Tegelijkertijd schrijven veel 'progressieven' in oosterse landen de excessen van de snelle modernisering toe aan het verderfelijke westerse materialisme dat de tegenpool van de oosterse spiritualiteit zou zijn. Ze vergeten dat ze hun intellectuele bagage doorgaans op scholen in het Westen hebben gehaald.

Frits Staal benadrukte al twintig jaar geleden het bestaan van oosterse tradities waar niets zweverigs aan is. Zoals de wiskunde en de nauwkeurige analyse van rituelen in het oude India die kunnen wedijveren met westerse wetenschap. Het ontbreken van wetenschap en logica in het oosten is vooral een westerse interpretatie; goeroes die op westerse volgelingen mikken hebben die dankbaar overgenomen.

'Politiek en economisch imperialisme behoren weliswaar niet tot het verleden', schrijft Staal, 'maar ook degenen die daar een eind aan willen maken, zullen nog lang nodig hebben voor ze het intellectuele imperialisme hebben overwonnen, dat Azië beschouwt als de broedplaats van religie en het Westen als de oorsprong van wetenschap.'