Rel rond schilderij in Whitney Museum: mag witte kunstenaar zwarte pijn afbeelden?

Rond het schilderij Open Casket van Dana Schutz (1976) is een fikse rel uitgebroken. Het werk is gebaseerd op bekende foto's van het onherkenbaar toegetakelde gezicht van Emmett Till in zijn open doodskist. De 14-jarige zwarte jongen werd in 1955 in Mississippi op gruwelijke wijze vermoord door twee witte mannen, omdat hij een witte vrouwelijk winkelbediende seksueel zou hebben geïntimideerd.

De mannen werden vrijgesproken, de vrouw (nu 82) bekende begin dit jaar dat haar beschuldiging grotendeels vals was. De kist is opgegraven en staat nu in het nieuwe Museum voor Afro-Amerikaanse Geschiedenis en Cultuur in Washington.

_{Tekst gaat verder onder de tweet.}

Felle discussie

Het probleem met Open Casket is, aldus sommigen, de maker: Dana Schutz is wit. En dat maakt haar gebruik van deze beelden - zwart-op-wit bewijs van de rechteloosheid van zwart Amerika - voor hen tot een 'inappropriate appropriation'. Een ongepaste toeëigening die uit het museum moet worden verwijderd. Want: waar haalt Schutz het recht vandaan een onderwerp te kapen waarin zij zich, vanuit haar bevoorrechte witte positie, onmogelijk kan inleven?

De discussie over identity politics - schoenmaker hou je bij je afkomst - woedt al langer in Amerika. Maar in het geval van Open Casket uiten de critici zich uiterst fel.

De Afro-Amerikaanse kunstenaar Parker Bright was de eerste die protest aantekende. Kort na de opening van de Whitney Biënnale posteerde hij zich naast het schilderij, gehuld in een T-shirt met de tekst 'Black Death Spectacle' - foto's daarvan werden op Twitter gezet.

Vervolgens schreef de Britse zwarte schrijver en kunstenaar Hannah Black een open brief aan de curatoren van de biënnale, ondertekend door 30 andere kunstenaars, waarin ze oproept het schilderij uit het museum te verwijderen en te vernietigen, omdat het 'onacceptabel is dat een wit iemand zwart lijden exploiteert 'voor de winst en de lol'.

De brief ontketende een wilde discussie over censuur en culturele toeëigening van 'zwarte' onderwerpen: op Facebook, Twitter, in Amerikaanse kranten en websites, en zelfs in tv-programma The View, waar een groep vrouwen dagelijks de actualiteit bespreekt (actrice Whoopi Goldberg: 'Mensen die oproepen tot het vernietigen van kunst, dat gaat mij te ver. De nazi's deden dat.').

Begrijpelijke woede

Kunstenaar Dana Schutz (1976) verklaarde dat het schilderij 'nooit te koop is geweest of zal zijn'. Zij zei de woede over haar werk te begrijpen, maar het doek niet te willen verwijderen. Schutz ziet parallellen tussen het geweld jegens Emmett Till destijds en het (politie)geweld jegens ongewapende en onschuldige zwarte Amerikanen nu. 'Ik weet niet hoe het is om zwart te zijn in Amerika', erkende ze. 'Maar ik weet wel wat het is om moeder te zijn.' De moeder van Emmett Till verloor met de moord haar enig kind.

Maar de kritiek komt ook uit de hoek van hen die wel geloven in Schutz' goede bedoelingen. 'Ik waardeer de poging van deze kunstenaar om deze geschiedenis levend te houden', zei professor Baruti Kopano, auteur van een boek over de representatie van Afro-Amerikanen in de populaire beeldcultuur, tegenover de publieke omroep. 'Maar de vraag is in welke mate zwarte mensen de regie hebben over beelden van zwarte lichamen.' De beelden van Emmett Till nemen zo'n bijzondere plek in de geschiedenis en de strijd van zwarte Amerikanen 'dat het te begrijpen is waarom sommigen van ons zich ervan willen verzekeren dat er een bepaalde controle over die beelden is.'

Ook de zwarte kunstenaar Lisa Whittington, die zelf twee schilderijen van Emmett Till maakte, zei tegenover NBC News er geen probleem mee te hebben dat een witte kunstenaar zich bezighoudt met dit onderwerp. Maar ze vraagt zich wel af waarom Schutz het perspectief van het zwarte slachtoffer koos. Waarom niet die van de witte moordenaars? Of de witte winkeldame. 'Waar is het kunstwerk dat haar leugens representeert? Heeft ze daar niets over te zeggen?'

Anderen achten het Whitney Museum - dat in een verklaring liet weten achter het kunstwerk te blijven staan - de hoofdschuldige. Musea zijn nog altijd witte suprematistische instellingen, schrijft Hannah Black in haar brief. 'Als het Whitney zo begaan is met racisme', stelde Whittington 'moet het een tentoonstelling organiseren met zwarte kunstenaars en hun standpunten'.