Reconstructie: Hoe Bos zijn vertrek regisseerde
Wouter Bos wist al drie jaar dat hij geen premier meer wilde worden. Hij heeft zijn vertrek zorgvuldig geregisseerd. Een reconstructie.
Het gros van de sociaal-democraten die vrijdagochtend onder het mom van een ‘campagne-evaluatie’ werden opgetrommeld, was dan ook in shock toen Bos meldde de politiek te verlaten. Een uur later bij de persconferentie was duidelijk wie tot de intimi behoren: die waren wél netjes in pak om de pers te woord te staan.
De boodschap ‘ik stop’ sloeg op het Binnenhof in als een bom, maar Bos zelf wist het al in november 2006. Het was het jaar dat Bos zijn eerste verkiezingsnederlaag leed. De partijleider, die tot dan toe gold als een wonderboy, haalde slechts 33 zetels binnen en besefte dat niet alles wat hij aanraakte, in goud veranderde.
Twijfel
Er lag een zware formatie van een nieuw kabinet in het verschiet. Na de nieuwjaarsreceptie van de koningin begin 2007 dineerde Bos met de Amsterdamse burgemeester en PvdA-prominent Job Cohen en besprak hij zijn twijfel. ‘Ik weet niet hoe dit afloopt, misschien overleef ik de formatie niet.’
Of Cohen beschikbaar zou zijn als Bos’ plek onverwacht vrij zou komen, was de hartekreet. De PvdA-leider had al besloten niet nog eens een verkiezingsrun naar het premierschap te willen maken. Cohen was in de ogen van Bos de enige die dat zou kunnen.
De boodschap overviel de burgemeester. Hij had het prima naar zijn zin in Amsterdam. Ze bleven erover in gesprek, zo’n drie diners per jaar. In het geheim, al betrapte columnist Theodor Holman van Het Parool hen in oktober 2009 in de Amsterdamse Brasserie Keyzer. ‘Waarover spraken zij?’, vroeg hij zich in de krant af.
Cohen werd gemasseerd. Langzaam maar zeker (en vele etentjes later) groeide de bereidheid het stokje over te nemen. De grote vraag bleef: wanneer?
Minister
Bos werd minister van Financiën in Balkenende IV. Na een slechte start floreerde hij tijdens de bankencrisis. Pas in het afgelopen jaar werd de leiderswissel weer actueel. In november 2009: Balkenende dreigde naar Brussel te vertrekken en de kans was groot dat het kabinet zou vallen. En in januari: het rapport van de commissie-Davids over de Nederlandse steun aan de oorlog in Irak ontwrichtte het kabinet. Steeds had Bos dan even contact met Cohen. ‘Ben je er nog?’
De PvdA-leider leefde met een permanent schuldgevoel tegenover zijn gezin. Op momenten ergerde hij zich aan zijn vak. Bijvoorbeeld toen hij op een donderdagavond excuses moest maken bij het bewindspersonenoverleg om slingers voor zijn dochter te mogen ophangen. Of toen hij twee dagen thuis was voor de geboorte van zijn derde kind en in Den Haag ruzie uitbrak over de straaljager JSF. Of, als hij dan eindelijk een keer boodschappen kon doen met zijn gezin, hij werd nagefloten: ‘zakkenvuller!’.
In februari viel het kabinet alsnog over de verlenging van de militaire missie in Uruzgan. In het weekeinde voor de gemeenteraadsverkiezingen nam Bos definitief zijn besluit. Maar hij zou zichzelf niet zijn als hij dat niet volledig zou regisseren. Zes vertrouwelingen werden geïnformeerd. Ondertussen sloeg hij zich zelfverzekerd door de raadsverkiezingen. ‘Ik blijf.’
Vrijdagochtend vertelde hij het zijn ploeg in de Kamer. ‘Ik ga jullie vertellen dat ik niet als lijst...’ En dan die brok in de keel. Iemand haalde een glaasje water, zodat Bos zijn boodschap kon afmaken. ‘Ik ga niet door als lijsttrekker.’
