Reclame voor respect is onzin

DE moraal kan en moet worden verkocht, vindt minister Heinsbroek van Economische Zaken (Forum, 28 augustus). Heinsbroek agendeert een serieus maatschappelijk probleem. Zijn analyse en voorgestelde oplossing getuigen echter van naïviteit.

Ten eerste laat evaluatie-onderzoek van grote voorlichtingscampagnes door de overheid, gericht op gedragsverandering, voortdurend zien dat de gewenste effecten niet of nauwelijks optreden.

Ten tweede zit de overdracht van waarden en normen anders in elkaar dan het verleiden van mensen om een cd te kopen.

Waarden en normen verkoop je op een veel subtielere manier. Het gezin, de school, de kerk en maatschappelijke organisaties spelen daarin een belangrijke rol, maar die rol is nu juist op een aantal manieren onderuit gehaald.

Denk daarbij aan de individualisering van de samenleving, de opkomst van de 'calculerende burger', de ontkerkelijking, de ontzuiling, de europeanisering en de teloorgang van de 'grote ideologieën'. Dit zijn onomkeerbare ontwikkelingen die niet stuurbaar zijn.

Bovendien heeft de overheid gedurende de afgelopen twintig jaar tal van maatregelen genomen om de overdracht van waarden en normen door deze organisaties te frustreren.

Het welzijnswerk in wijken en buurten is ontmanteld, er is fors gesneden in maatschappelijke opvang en hulpverlening. Forse bezuinigingen op het buurt- en jongerenwerk hebben de sociale controle in deze wijken verder onder druk gezet. Pas recentelijk herontdekken gemeenten het belang hiervan.

Bezuinigingen in het onderwijs hebben ertoe geleid dat potentiële onderwijzers niet de weg naar de klas kunnen vinden, terwijl onderwijzers een zeer belangrijke rol spelen in de overdracht van waarden en normen. En meer recentelijk schafte het kabinet de Melkertbanen af. Veel van deze banen zijn gericht op het uitoefenen van toezicht op scholen en op straat.

Tegelijkertijd zien we dat het toezicht op de publieke ruimte - bijvoorbeeld het leven op straat en op stations - gedepersonaliseerd en geprivatiseerd wordt. Geen menselijk toezicht meer, maar toezicht door camera's. Geen loketmedewerkers maar kaartjesautomaten.

De overheid hoort als hoeder van de publieke zaak thuis in het publieke domein en dient als zodanig herkenbaar te zijn.

In een debat over het herstel van waarden en normen hoort een fundamentele discussie over de rol van de overheid in de publieke ruimte.

Een laatste kanttekening betreft het voorbeeldgedrag van de overheid. Een overheid die de moraal predikt, moet eerst de hand in eigen boezem steken. Er valt nogal wat af te dingen op de betrouwbaarheid van de overheid. De non-reactie van de kartelpolitie NMa op twee meldingen van bouwfraude spreekt in dit verband boekdelen.

Dit geldt ook voor politici. Hoe kunnen sommige politici spreken over een herstel van waarden en normen, terwijl ze zelf bereid zijn een aantal fundamentele waarden van de democratische rechtsstaat op de mestvaalt van de beschaving te gooien?

Het recente voorstel van een van de leden van de LPF-fractie om het zwijgrecht van verdachten af te schaffen, is in dit verband veelzeggend.