Rechtse domheid kan voor links geen maatstaf zijn

Onlangs woedde in de Volkskrant een heftige discussie over de groeien­de kloof tussen links en haar 'natuurlijke' electoraat. Links zou nu op 'het volk' neerkijken, terwijl rechts, dat ooit het antivolkse esta­blish­ment belichaamde, het volk heeft omarmd: zie de PVV in Nederland, de Tea-Party in Ameri­ka. Tegenover de beschaafde Cohen staat de brulaap Frits­ma, tegen­over de denker Obama de dwaas Palin.
Het is ook de rode draad door het nieuwe boek van Wilders' partij-ideoloog Martin Bosma: links heeft zich met een elitaire houding van het volk vervreemd.
Of heeft 'het volk' zich misschien van links vervreemd?

Aantrekkelijk
De traditionele verhouding tussen links en 'het volk' is namelijk net iets gecompliceerder dan door de stelling dat links het volk in de steek gelaten heeft, wordt gesuggereerd. Ook vroeger zijn al eens belangrijke delen van 'het volk' rechtsaf geslagen, op momenten dat extreem-rechts een aantrek­kelijke combinatie van sociaal-culturele bekrompenheid en sociaal-economi­sche zekerheid bood, met een vijfde-colonne-boeman als het ultieme kwaad.

L­inks was en is niet voor 'het volk' tot elke prijs. Zeker: links kwam vanouds op voor de belangen van arbeider en handwerkman (en ook nu heeft die, als het om zijn inkomen en bestaanszekerheid gaat, nog altijd meer van de PvdA dan van de VVD te verwachten - hoeveel modale werknemers profiteren van onbe­perkte hypotheekafrente-aftrek? Aan de zelfverrijking die aan de kredietcrisis ten grondslag ligt, doet Rutte niets, daarom wordt Wilders zo dankbaar door VVD en CDA omarmd).

Maar daar zat altijd iets aan vast: een cultureel verheffingsideaal. Dat ontbreekt bij de huidige rechtse voorlieden van het volk geheel. In die kring geldt thans: hoe vulgairder, hoe authentieker. Daarmee is alles wat zij door eigen domheid zelf niet snapt, meteen intellectueel en moreel ver­dacht.

Beethoven
De sociaal-democraten - vanouds veruit de belangrijkste politieke kracht op links - keerden zich, in de dagen dat zij 'het volk' representeer­den, niet tegen de 'elitaire cultuur' als zodanig. Met Beethoven of Shakes­peare ­was niets mis. Zij eisten alleen dat die cultuur voor ieder­een toegan­kelijk werd.

Zij wilden die cultuur niet te vernietigen, zoals de huidige gedoog­coa­litie met haar al terecht door Bernard Haitink in de NRC gehe­kelde rancuneuze aanval op het Muziekcentrum voor de Omroep - of zoals een (in populisti­sche ogen ongetwijfeld elitaire) NRC-lezer zijn weerzin een week eerder fraai verwoordde: "Dieren zijn niet muzikaal. De mens wel, en mede daardoor zijn wij uniek. Het kabinet Rutte-Verhagen heeft daar geen boodschap aan, Het resultaat is duidelijk: de bavianen hebben de macht gegrepen".

Een blik op de allernieuwste zendgemachtigden binnen het omroepbestel kan deze constatering slechts bevestigen.

Grillen
Dat sommige (voormalig) linkse opiniemakers daar nu geen kritiek op durven hebben en de grillen van 'het volk' heilig hebben verklaard, zodat het volk vooral niet tegengesproken mag worden, komt omdat zijzelf als gevolg van een alles relativerend postmodernisme - iedere 'oprechte' 'culturele' uiting is even waardevol - elk kompas in het leven verloren hebben.

Ik heb persoonlijk niet zoveel historische helden - 'grote mannen' vormen vooral een rechtse hobby - maar laat ik er toch twee noemen, beide sociaal-democraat: Friedrich Ebert, de eerste president van de Weimarrepu­bliek die de onvoor­stelbare puinhoop mocht opruimen van het rechtse establishment dat Duitsland de Eerste Wereldoorlog had ingejaagd. En August Bebel, de oprich­ter van de SPD, een jeugdvriend van mijn betover­grootvader David Frank - zijn memoires staan met een opdracht thuis bij mijn ouders in de kast.

De eerste was ooit meubelmaker, de tweede zadelmaker van beroep. En daar was en is niets mee mis - het is een heel wat fatsoenlijker broodwin­ning dan die van bonanerend bankier of inhalig PCM-bestuurslid.

Onderwijs
Armoe­de ontzegde hen indertijd de mogelijkheid om twintig jaar lang onder­wijs te volgen zoals thans menige denkluie modieus-rechtse student. Maar door enorme wils­kracht en intellec­tuele nieuws­gierig­heid wisten zij zich het Duitse Bildung­sideal eigen te maken en met zelfstudie hun geeste­lij­ke horizon enorm te vergroten - precies wat in Nederland Jacob Thijs­se voor de geest stond.

Avond­school, wereldbi­blio­theek en volksto­neel moesten van sociaal-democraten kennis en kunst ook binnen het bereik van smallere beursen brengen: om duide­lijk te maken dat zij weliswaar nog proleta­riërs waren, maar zeker geen proleten. Zet dat eens naast de Fritsma's met hun grote holle mond. Met een variatie op de fameuze woorden van de leraar in de roman Bint van Border­wijk: de elite moet niet dalen, het volk moet stijgen.

Anders gezegd: de linkse voorlieden van het volk van toen waren boos op de elite dat aan velen door de sociaal-economische misère, die dwong op twaalfjarige leeftijd te werken, de toegang tot kennis en cultuur werd onthouden. Nu zegeviert daarentegen bij de rechtse voorlieden van het volk de Telegraaf-gedachte dat wie zijn hele leven dom en onwe­tend wil blijven, in deze diepmenselijke behoefte vooral niet dient te worden gestoord.

Domheid
Wel, dat is aardig gelukt, zoals een blik op GeenStijl leert, wier voor­man, openlijk ingenomen met zijn domheid en onwetendheid, nu zelfs voor om­roepbaas mag spelen. De grote inzet waarmee sommigen uit zijn kring, die zodra ze internet aanzetten aan een langdurige aanval van Gilles de la Tourette ten prooi vallen, tussen de ranzige scheldpartijen door soms ook nog een argumentje uit hun lege hersenpan trachten te persen, hebben zeker iets pube­raal aan­doen­lijks. Zoals wel meer puberale probeer­sels vermogen zij evenwel niet echt te overtui­gen.

Lekker racen met Rutte, zoals een jeugdig Zuidas-zakenbank-vrouwtje de grote mobiliteitsplus van het regeerac­coord recent ver­woordde: dieper gaan de menselijke behoef­ten in heden­daagse VVD-kring inderdaad niet. Niet toevallig hebben we nu een staatssecreta­ris van cultuur die blijkens zijn cv niets heeft met cultuur.

Die huidige domheid van rechts is mede de schuld van links: in dat opzicht heeft Martin Bosma inder­daad voor eenmaal gelijk, ofschoon alle rampzalige vernielingen in het onderwijs van de afgelopen decennia, waardoor - in combinatie met de permanente bezuinigingen als gevolg van een doorgeschoten marktdenken - zowel het eindexamen als een universitai­re studie steeds minder voorstelt, Kamerbreed zijn gesteund en rechts in Nederland altijd de parle­mentaire meerderheid heeft gehad.

Verheffingsgedachte
Maar die hedendaagse domheid valt inder­daad niet los te zien van het moment dat hier in de jaren zeventig de verhef­fingsgedachte door het Niet-Leren van de totale zelfont­plooiing is vervan­gen, wat de nieuwe PVV-internetmens heeft voort­ge­bracht, die nu massaal de gelederen van Bosma's partijkennissenkring bevolkt: plat, dom, grof, nihilis­tisch en rancuneus jegens alles wat hij niet snapt omdat hem goed onder­wijs is ontzegd.

Daarnaast valt de verdomming uiteraard evenmin los te zien van de opkomst van de commerciële tv - vanouds het paradepaardje van de VVD.

Het gevolg is een onwaarschijnlijk obscurantisme, zich uitend in wantrouwen jegens elke intellectuele autoriteit. Dat valt niet los te zien van het feit dat in de 'kenniseconomie' het onderwijs in opzoekkunde is veran­derd, resulterend in pseudo­democrati­sche zelfkazerij op het world­wideweb, van vacci­natie tot klimaat­verandering: ik hoef niets te leren en niets te weten om er toch heel erg veel verstand van te hebben.

Iedereen die wel iets weet, is namelijk als elite verdacht. Complotden­ken viert daarbij hoog­tij - in dat opzicht is 'het volk' ter rechterzijde er in drie­kwart eeuw ook al niet op vooruit gegaan.

Bosma's boek is daarvan eveneen doortrokken: hij heeft daarin zijn eigen Mythos des zwanzigsten Jahrhunderts gecreëerd, dat in zijn paranoïde redeneringen inzake moslims dat van Alfred Rosenberg inzake joden ko­pieert: 'gematig­de' moslims bestaan niet.

Joden
Volgens nazi's kon je joden namelijk altijd aan bepaalde dingen herken­nen. Bracht je daartegenin dat je toch echt joden kende die heel anders waren, dan was de reactie: ja dat is nu juist het doortrapte van joden, dat ze zich in alle gedaanten vermommen. Volgens Bosma geldt dat voor moslims ook en kan hij eigenlijk zelfs zijn Turkse kapper niet echt vertrouwen.

Maar als Bosma gelijk zou hebben: wie kan mij dan garanderen dat Wilders niet zélf een verkapte moslim is? Ga maar na: eerst Nederland rijp maken voor een machtsovername door de PVV door de moslims als groot gevaar af te schilderen: nog even en iedereen doet het in zijn broek voor de Turkse kapper om de hoek. En geen mens die dan al in-zijn-broek-doend door heeft wat Geerts geheime agenda is, waarvoor zijn jihad dient: om als het zo ver is en Hij op basis van de islamangst de macht in handen heeft, zijn ware aard te onthullen, en alsnog snel de sharia in te voe­ren.
Onwaarschijnlijk? Ja - voor wie nuchter denkt zoals ik. Niet voor wie de wereld als een grote samenzwering ziet, zoals de PVV-adepten onder u: van Uw 'denken' vormt dit de uiterst logische uiterste consequentie, want hoe bedrieg­lijker de vermomming, hoe overtuigender die volgens deze logica immers is. En de meest be­drieglijke vermomming voor een moslim­funda­mentalist is natuurlijk om zich als moslimfundamen­talistenhater voor te doen. Op basis van het beginsel van de taqqia is aan moslims volgens Bosma immers elke vorm van bedrog en leugen toege­staan.

Salafisten
En hoe zit het trouwens bij Bosma zelf? Dat zou tenslotte pas echt een doortrapte salafisten­streek zijn: uitvoerig uitleggen hoe vals moslims wel niet zijn om elke verdenking van jezelf weg te leiden.
De wijze waarop door hem een paar procent moslims onder de bevolking als een internatio­nale samen­zwering van de islam tegen Europa worden neergezet, herinnert sterk aan het antisemitisme van de jaren dertig. Duits­land telde indertijd één procent joden, die precies volgens dezelfde rede­neersels van een poging tot overname van het land werden beticht. Gaat het bij onze moslims vooral om een onder­laag - dat is inderdaad een probleem, maar juist een heel ander soort probleem! - die joden waren dan in ieder geval nog oververtegenwoordigd in de beroeps­groe­pen die nu als 'linkse elite' worden gedemoniseerd. Maar zelfs deson­danks waren de aantijgingen van een joodse samenzwering om Duits­land 'over te nemen' volsla­gen nonsens. Dat geldt dus zeker voor moslims nu.

Moslim
Dat Bosma zich een fan verklaart van de Amerikaanse haat- en leugen­zender FoxNews, die erin geslaagd is een derde der Amerika­nen te doen geloven dat Obama in feite moslim is, zegt over zijn zieke geest genoeg. Toch is Bosma door de ne­oconserva­tie­ve Burke­stich­ting al bij monde van mede-warhoofd Bart-Jan Spruyt tot Groot Denker gebom­bar­deerd.

Zouden ze bij de Burkestichting eigenlijk wel weten wie Edmund Burke was? De Ier zou zich, als kind van de Verlichting die zich vooral tegen de gewelddadige uitwassen van de Frans Revolutie en niet tegen Fatsoenlijk Denken keerde, in zijn graf omdraaien als hij Spruyt zo bezig zag.

Het rechtse populisme van vandaag staat vooral voortdurend gelijk aan geestelijk obscuran­tisme, aan wantrouwen jegens de culturele en intellectue­le verwor­venheden van het Westen waarvoor het juist pal beweert te staan.
Daarin zal links, als erfgenaam van de Verlich­ting nooit kunnen mee­gaan. Links combineerde indertijd een 'populistisch' verzet van het ontrech­te volk tegen de zelfzuchtige bovenlaag met een beschavings­missie op basis van een oprecht geloof in de ratio, in het belang van kennis en weten­schap.

Jaren dertig
Daarvan is bij het huidige (net als bij het vroegere) rechtse populisme geen sprake - en daarin schuilt zeker een (inmiddels getaboeïseerde) parallel met de jaren dertig. We hebben nu te maken met rechtse volksmenners die trots zijn op hun onwe­tendheid (universitaire kennis is 'links') en die dat voor wereld­wijsheid verslij­ten. De verhef­fing van het volk heeft zo voor verdom­ming, de be­schaving voor verruw­ing plaats gemaakt.

Zou links nu, uit angst dit volk even tegen zich in het harnas te jagen, voor zulke ontspoorde eigen-wijsheid applaudiserend aan de kant gaan staan, dan verloo­chent het de eigen intellectuele wortels. Om Immanuel Kant te parafrase­ren: Verlichting en Vooruitgang zijn allereerst de bevrij­ding van de mensheid uit de Domheid van haar­zelf.

Haar maatschappelijke oertoestand is het Hobbiaanse gevecht van allen tegen allen, het hedendaagse ideaal van neoliberaal rechts, dat sinds 1989 steeds meer in de maatschappelijke praktijk is gebracht: wordt U door een gewiek­ste bankier als CDA-held Dick Scheringa bedonderd, dan is dat geheel Uw eigen dikke schuld - had U maar even behendig moeten wezen.

Halve wilden
Inderdaad: als sociaal-democraten worden de meeste mensen niet gebo­ren, ze moeten steeds opnieuw van halve wilden tot sociale wezens worden opgevoed. Dat is een opgave die links, door de gedachteloze omar­ming van het stuurloze vrijheid-blijheid-gewoon-jezelf-zijn-ideaal van de VVD uit de jaren tachtig ook in Nederland teveel heeft laten liggen.

Juist daar ligt nu ook een mooie opgave voor al die twijfelende ex-linkse spijtop­tan­ten die zichzelf nu voor grote denkers inzake de tijdgeest verslij­ten teneinde het gesundes Volksempfinden gelijk te kunnen geven: om, onder erkenning van de vroegere verwaarlo­zing, die vormende taak weer op te pakken, in plaats van buiten adem achter het volk aan te hollen teneinde de ontsnapte tijdgeest maar weer te pakken te krijgen. Want met een kleine variatie op Goethes Faust geldt ook nu opnieuw: Was Ihr den Geist der Zeiten heißt, das ist im Grund der Herren be­schränkter eigner Geist, in dem die Zeiten sich bespie­geln.

Dat onheldere tijden zo tot heel veel onheldere geesten leiden, zal duidelijk zijn. Niet toevallig kwam Leefbaar Nederland na Pim Fortuyn en Fred Teeven voor het lijsttrekkerschap in 2003 uit bij Emile Ratelband.

De niet minder obscurantistische Tea-Party, waarvan Spruyt inmiddels voor Amerika het geeste­lijk licht verwacht, heeft recent in de persoon van Christine O'Don­nell in Delaware voor de Senaat als haar eigen Jomanda een ex-heks gekandi­deerd, die masturberen nu bij wet wil verbieden. Met alleen wat toveren lukt dat immers niet.
Intussen lees ik in de Volkskrant van dinsdag inzake het belang van Hollandse kost tot mijn geruststelling dat het bij mij als notoir brood- en aardappeleneter met een gezonde spermaproductie wel goed zit. Hoe dat er met de Amerikaanse kost in huize O'Donnell voorstaat, ver­meldde het desbetref­fende onderzoek helaas niet. Ik vrees ook in dit opzicht het ergste.