Radiopiraten willen erfgoedstatus: ‘Als ik aan het werk ben, wil ik een lekker muziekje en niet al dat gezever’

Zijn eerste keer kan Erik Engelbertink (42) zich nog tot levendig herinneren. ‘We hadden die mast opgezet, op een weiland in de buurt van Almelo. We zetten die zender aan en het eerste telefoontje dat ik kreeg was van Henk en Liesbeth uit Ameland. Dat is toch prachtig?’ Wie denkt dat er alleen in Twente naar radiopiraten wordt geluisterd heeft het mis, wil hij maar zeggen.

De radiopiraterij is in het oosten en het noorden van het land nog altijd onverminderd populair. Zo populair zelfs dat zij volgens sommigen een erfgoedstatus verdient.

Drents Statenlid Peter Zwiers (PvdA) zet zich al jaren in voor dat doel. Zijn eerste grote zege was in 2018, toen de radiopiraterij werd opgenomen in het netwerk voor immaterieel erfgoed. Vanuit dat netwerk kan Zwiers dit jaar een gooi doen naar de hoofdprijs: een plek op de inventaris van cultureel immaterieel erfgoed. ‘Deze traditie is uniek in de wereld’, zegt Zwiers, ‘Bovendien speelt zij een verbindende rol in de gemeenschap. Daarvoor mag ze best wat meer erkenning krijgen.’

Polka’s

De piratencultuur ontstond tweede helft van de vorige eeuw in Almelo als alternatief voor de commerciële Hilversumse radio. In tegenstelling tot de zenders uit de Randstad draaien piraten met zo min mogelijk onderbrekingen muziek, met name polka’s, levensliederen en schlagers. Veel luisteraars hebben, net als de meeste piraten, een praktisch beroep. Ook Engelbertink werkt in het dagelijks leven als timmerman. ‘Als ik aan het werk ben wil ik gewoon een lekker muziekje en niet al dat gezever. Want dat er corona is, dat weten we inmiddels wel.’

Piraten van de oude stempel, die met een zendmast in een weiland een stukje bandbreedte veroveren, zijn nog altijd illegaal. Dat maakt een erfgoedaanvraag ingewikkeld, want illegale praktijken kunnen geen erfgoedstatus verkrijgen. ‘Dan zou de Nederlandse wietcultuur ook wel op de lijst mogen’, lacht Zwiers. Veel piraten zenden tegenwoordig uit via het internet, waar de ruimte onbeperkt is en de piraten niemand in de weg zitten.

Zo ook Engelbertink. Onder zijn alias Twentse Tukker draait hij iedere woensdagavond voor radiostation Olympia, het grootste legale piratenstation van Nederland. Olympia werd zes jaar geleden in het leven geroepen om binnen de perken van de wet te kunnen voorzien in de vraag naar piratenmuziek. Ze draaien dezelfde muziek en zijn nog steeds piraten. Alleen legaal, dat wel.

‘Maar FM blijft toch het mooist’, stelt collega-piraat Bert Guichelaar (35), die vanavond een kijkje komt nemen in de studio van Engelbertink. ‘Als ik die zender aanzet, dan giert de adrenaline door mijn lijf. Daar kan geen parachutesprong tegenop.’ Op de achtergrond zoekt Engelbertink tussen zijn 25 duizend platen naar een verzoekje dat juist is binnengekomen op Whatsapp.

Ether

Die aantrekkingskracht van de ether, zit vooral in het feit dat het niet mag, vermoedt Guichelaar. ‘Radio maken op het internet is toch een beetje als kaarten zonder inzet.’ Hoewel hij zijn ei prima kwijt kan op het web, kan hij het niet laten om een paar keer per jaar over de ether uit te zenden.

Dat is niet geheel zonder risico, want een boete voor piraterij is geen klein bier. Tot 2019 liepen de boetes op tot 45 duizend euro. Dat jaar werd de maximale boete verlaagd tot 15 duizend; de ondergrens ligt op 2.500 euro.

Maar de fanatieke piraat laat zich niet zomaar uit het veld slaan. Om het agentschap telecom - dat verantwoordelijk is voor een schone ether - te slim af te zijn, zenden steeds meer piraten onbemand. Ze zetten dan een mast in een weiland neer en streamen via internet naar de zendmast. Daardoor blijft de ‘bemanning’ van de zender ontraceerbaar. Het enige risico is dat de apparatuur geconfisceerd wordt. Maar met masten die geregeld 80 tot 100 meter hoog zijn is zelfs dat makkelijker gezegd dan gedaan.

Dus tiert de illegale piraterij nog altijd welig, alle inspanningen van het telecomagentschap ten spijt. Dat is niet ongevaarlijk. Want hoewel piraatje spelen op de ether hartstikke gezellig klinkt, kent de traditie wel een keerzijde. De piratenpraktijk neemt etherruimte in beslag die eigenlijk bestemd is voor betalende partijen en vitale communicatiediensten zoals 112 en luchtverkeersleiding. Een bekend voorbeeld van de problemen die piraterij oplevert, is de piloot die tijdens een landing André Hazes door de cockpit hoorde schallen. Geestig maar ronduit gevaarlijk.

Hooligans

Toch is het jammer dat vooral die negatieve kant belicht wordt in de media, vindt Zwiers. ‘Het gaat vaak over jongens die hun masten in beschermde natuurgebieden zetten. Er is ook ooit een incident geweest waarin een paar piraten asbestsnippers bij een mast hadden achtergelaten om de apparatuur te beschermen. Zulke voorbeelden blijven rondzingen.’

In zijn aanvraag distantieert Zwiers zich actief van dat soort praktijken, net als het leeuwendeel van de piratengemeenschap. ‘Dat heeft niks meer met piraterij te maken’, beaamt Guichelaar.

‘Net als bij voetbalhooligans zitten er een paar tussen waar geen land mee te bezeilen is’, erkent Zwiers. Maar dat is geen reden om de hele piratencultuur om zeep te helpen. Bovendien wordt er volgens de Drentse parlementariër te veel nadruk gelegd op het zenden. ‘Dat is maar één aspect van de traditie. In onze aanvraag wordt juist ook de nadruk gelegd op de luisteraars, de muziek en de saamhorigheid die voortkomt uit de piraterij.’

‘Op zich mooi’, vinden Guichelaar en Engelbertink het initiatief van Zwiers. ‘Dan komen we ook nog eens positief in het nieuws.’ Maar beiden onderstrepen dat het effectief weinig verandert aan de situatie. ‘Ze gaan echt niet opeens piratenmuziek draaien op 3FM, en het echte werk blijft gewoon illegaal.’ Na een korte overpeinzing: ‘En maar goed ook, want anders is de lol er zo van af.’