PvdA en GroenLinks zoeken gezamenlijke idealen: ‘Linkse partijen moeten de weg tonen naar wat er morgen allemaal mogelijk is’

Nu PvdA en GroenLinks hard afstevenen op een fusie, hebben de wetenschappelijke bureaus van de partijen geprobeerd de gemeenschappelijke idealen in één stuk te vatten. ‘Het gaat verder dan ‘de sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen’. Dat zal allemaal wel.’

Soms vinden mensen elkaar zo aardig, dat ze geen enkel negatief punt meer over elkaar kunnen opnoemen. Kritische vragen over de ander worden weggewuifd. Zoiets lijkt ook aan de hand bij de top van de PvdA en GroenLinks en al zeker bij de directeuren van het wetenschappelijke bureau van de twee linkse partijen. Voor het eerst hebben ze de gemeenschappelijke idealen in één stuk proberen te vangen. Maandag gaat het naar de leden.

In het Amsterdamse café waar Noortje Thijssen (GroenLinks, 39) en Tim ‘S Jongers (PvdA, 41) uitleggen hoe ze tot hun gezamenlijke stuk zijn gekomen, lachen ze voortdurend naar elkaar en benadrukken ze dat ze ‘veel lol’ hebben gehad tijdens de klus. Verschillen van mening? ‘Nee, die waren er eigenlijk niet’, stellen beiden.

In potentie is dat goed nieuws voor de twee linkse partijen die hard afstevenen op een fusie. In alle bestuurlijke lagen dendert de samenwerking voort. In gemeenten, provincies, Den Haag en Brussel wordt in de praktijk al dagelijks samengewerkt. De droom is om samen de grootste partij te worden, zowel in de Eerste als Tweede Kamer.

Wat nog ontbrak was een gezamenlijk ideologisch verhaal – iets met de potentie om kiezers massaal over de streep te trekken. Vooralsnog wijzen peilingen niet overtuigend uit dat dit al is gelukt. Komende zaterdag gaan de leden voor het eerst met elkaar in debat over dat gezamenlijke verhaal, waarvoor de twee partij-ideologen het fundament hebben gelegd.

Wat is het nieuwe linkse verhaal?

‘S Jongers (PvdA): ‘Het uitgangspunt is dat mens en planeet worden uitgebuit. En dat die twee verweven zijn met elkaar.’

Thijssen (GL): ‘De strijd tegen sociale ongelijkheid en tegen de klimaatcrisis werd altijd gezien als twee verschillende fronten, maar eigenlijk hebben ze dezelfde oorzaak: de ongeremde economische groei. Die put zowel mens als planeet uit.’

Wat is daar nieuw aan? Dat staat ook al in jullie afzonderlijke verkiezingsprogramma’s.

Thijssen (GL): ‘Dit is het ideologische verhaal dat boven die programma’s hangt. We stellen een verschuiving voor hoe wij de samenleving en de economie inrichten. De afgelopen veertig jaar heeft de markt veel ruimte gekregen, de overheid werd juist als minder belangrijk gezien. Wij keren dat radicaal om.’

‘S Jongers (PvdA): ‘We stellen echt een mentaliteitsverandering voor en stellen de vraag: wat zou nou de basis moeten zijn van onze samenleving over twintig jaar?’

Dat klinkt erg theoretisch. Hoe zouden jullie dit verhaal aan potentiële kiezers uitleggen?

Thijssen (GL): ‘Nu is het zo dat superrijken en bedrijven veel vervuilen, maar weinig bijdragen aan de oplossing. Wij zeggen: dat moet eerlijker. Waar de vervuiling plaatsvindt, moet ook de oplossing gevonden worden. Mensen die in tochtige huizen wonen, die geen zonnepanelen op het dak hebben, die geen Tesla voor de deur hebben: zij trekken aan het kortste eind. Wij willen dat omdraaien.’

‘S Jongers (PvdA): ‘Het gaat verder dan het adagium ‘de sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen’. Dat zal allemaal wel. Wat belangrijker is: dat we voortaan niet alleen maar economische groei nastreven, maar toewerken naar een welzijnseconomie waarin mens en natuur centraal staan.’

Jullie hebben naar eigen zeggen de tijdgeest mee. Toch lukt het vooralsnog niet om veel kiezers te trekken.

Thijssen (GL): ‘Dat gaat wel gebeuren. Mensen zijn toe aan linkse politiek.’

Het stuk is bedoeld als discussiestuk voor iedereen. Waarom is het dan zo complex opgeschreven?

Thijssen (GL): ‘Grappig dat je dat zegt. We hebben veel mensen laten meelezen en sommigen zeiden: ‘Nou, het is soms wel heel simplistisch verwoord.’’

Simplistisch? Jullie schrijven bijvoorbeeld: ‘We moeten inzetten op een verbetering van het functioneren van onze huidige indirecte, representatieve democratie. Denk daarbij aan het stevig verankeren van ervaringskennis in de vorming, uitvoering en evaluatie van beleid.’ Denken jullie dat veel kiezers dit begrijpen?

Thijssen (GL): ‘Sommigen wel, sommigen niet.’

‘S Jongers (PvdA): ‘Als het aan ons ligt, worden bepaalde zaken opgepikt in discussiegroepen en dan kunnen wij daarbij helpen.’

Moeten er ook mensen meedenken die niet hoogopgeleid zijn?

Thijssen (GL): ‘Ja, maar je moet mensen ook niet onderschatten.’

In het nieuwe linkse Nederland dat de twee partij-ideologen voor ogen hebben, gaat de overheid weer volop investeren in de publieke sector. Privatiseringen van vitale sectoren, zoals het openbaar vervoer en de kinderopvang, worden deels teruggedraaid en de lonen van mensen die daar werken gaan omhoog.

Veel mensen hebben moeite om boodschappen te betalen. Zij zijn bang dat straks alles nog duurder wordt.

Thijssen (GL): ‘Die mensen gaan er bij ons op vooruit. Honderdduizend procent zeker.’

Wie gaat al die publieke voorzieningen dan betalen?

‘S Jongers (PvdA): ‘Het lijkt me niet meer dan logisch dat daar een herverdelingsvraagstuk achter ligt. Het klopt toch niet dat je werkend arm kan worden en slapend rijk?’

Thijssen (GL): ‘Vermogende particulieren en bedrijven moeten meer belast worden.’

De kritiek is: als je bedrijven meer belast, dan rekenen zij die kosten door en worden producten in de supermarkt ook duurder. Het jaagt inflatie aan.

‘S Jongers (PvdA): ‘Dat vind ik een foute tegenstelling. Ik ben er zeker van dat als je met bedrijven gaat praten, dat die ook wel behoefte hebben aan gezonde en goed functionerende burgers.’

Als Shell meer belasting moet betalen, wordt de benzine aan de pomp toch echt duurder. Dat vindt de arbeider die met zijn auto naar de fabriek moet niet leuk.

Thijssen (GL): ‘Het is ook de bedoeling dat er minder in benzineauto’s wordt gereden en dat er voor duurzame alternatieven wordt gekozen.’

‘S Jongers (PvdA): ‘Het eerlijke verhaal is dat iedereen een prijs gaat betalen voor de klimaattransitie.’

Armere kiezers zullen denken: ‘Die hele klimaattransitie kan mij gestolen worden. Ik kan mijn boodschappen nauwelijks betalen.’

‘S Jongers (PvdA): ‘Dat kan ik begrijpen, die drang om te overleven. Daarom moet je ook nu investeren in mensen. Daarnaast zal die klimaattransitie wat kosten, maar alles fiksen kost ook veel. De overheid heeft bijvoorbeeld net 17,8 miljard euro uitgegeven aan een historische koopkrachtreparatie. Wat zou het opgeleverd hebben als je dat geld had gebruikt om zonnepanelen op huizen van minima te leggen (waardoor hun maandelijkse energierekening daalt, red.)? Ik denk dat we er zo over moeten nadenken.’

Het gaat erom wat nu het belangrijkste is voor mensen. In jullie discussiestuk staat bijvoorbeeld: ‘De grootste uitdaging van deze tijd is de ecologische crisis.’ Is de PvdA het daarmee eens?

‘S Jongers (PvdA) glimlacht: ‘In de definitieve versie van het discussiestuk is dat veranderd in ‘een immense uitdaging’. Ik kan volledig begrijpen dat mijn buurvrouw vanuit haar overlevingsdrang niet bezig is met het klimaat van morgen. Dat wil niet zeggen dat ik niet bezig kan zijn met haar toekomst. Als zij dat zelf niet meer wil, prima, ik kan snappen dat ze is afgehaakt. Maar als ik kan tonen wat er morgen allemaal mogelijk is, dan haakt ze hopelijk weer aan. Ik denk dat linkse partijen daarin de weg moeten tonen. Vroeger spraken we van verheffing. Laten we nu spreken van verwijzing. Verwijzing naar de toekomst.’

Is dit de basis van een gezamenlijk verkiezingsprogramma?

Thijssen (GL): ‘Ik hoop het wel.’

Wat was makkelijk? Waar waren jullie het vooral over eens?

Thijssen (GL): ‘Over alles wel. We hebben nergens over gekissebist.’

Voor de buitenwereld zijn er wel belangrijke verschillen: over immigratie en handelsverdragen denken de partijen anders. De PvdA stemde in de Eerste Kamer bijvoorbeeld vóór het handelsverdrag tussen Europa en Canada (Ceta), terwijl GroenLinks hier tégen is.

Thijssen (GL): ‘Handelsverdragen moeten eerlijk zijn. Wij hebben daar geen verschil van inzicht over.’

O. Is de PvdA alsnog tégen het Ceta-verdrag?

‘S Jongers (PvdA): ‘Nou, eh, ik weet het niet. Ik kan mij wel inbeelden dat wij bij toekomstige handelsverdragen een andere afweging moeten gaan maken. Dat we nadenken over de vraag: wat betekent dit verdrag voor onze verhouding met het zuiden en de invloed op het klimaat?’

De partijen denken ook heel anders over immigratie. Zo was de PvdA tijdens de kabinetsdeelname van 2012 voorstander van de strafbaarstelling van illegaliteit en zelfs architect van de Turkije-deal. Daarin werd geregeld dat Europa miljarden betaalde aan Turkije om vluchtelingen tegen te houden. GroenLinks-leider Jesse Klaver noemde die deal ‘de morele ondergrens’ en zag daarom af van kabinetsdeelname. Waarom mijden jullie dit heikele onderwerp totaal?

‘S Jongers (PvdA): ‘Ik denk dat we het eens zijn over een vrij en waardig bestaan voor iedereen.’

Maar hierover zijn de partijen het oneens.

‘S Jongers (PvdA): ‘Hand op het hart, wij hebben het nog nooit over de Turkije-deal gehad.’

Thijssen (GL): ‘Het gaat om de hoofdlijn: dat het menswaardig moet zijn.’

Is de Turkije-deal menswaardig?

Thijssen (GL): ‘Ik heb geen studie gedaan naar de Turkije-deal. Dus ik ga mij daarover geen uitspraken laten ontlokken.’

‘S Jongers (PvdA): ‘Tegenstellingen zijn er zeker. Maar ik en mijn vrouw hebben ook weleens tegenstellingen, toch werkt het perfect.’

Jullie kunnen het duidelijk goed met elkaar vinden, geldt dat ook voor de leden?

Thijssen (GL): ‘We hebben laatst een middag georganiseerd met een dwarsdoorsnede van GroenLinks- en PvdA-leden. Als je je ogen dicht deed en luisterde naar wat ze zeiden, dan had je, echt waar, geen flauw idee wie van welke partij was. Ik denk dat 90 procent elkaar heel goed gaat vinden.’

.