Analyse
Provincies hangen vol aan de rem bij stikstofreductie uit angst voor kiezersopstand op 15 maart
Het kabinet heeft mogelijk een fundamentele fout gemaakt door de stikstofcrisis in een verkiezingsjaar uit te besteden aan de provincies. Uit angst voor een electorale afstraffing verzetten provinciebestuurders zich steeds openlijker tegen de ambitieuze stikstofplannen van Den Haag.
‘Meerderheid provinciale CDA-lijsttrekkers keert zich tegen stikstofbeleid kabinet’, schrijft actualiteitenrubriek EenVandaag woensdag op haar website. Het tv-programma heeft de stikstofopvattingen van de twaalf CDA’ers gepeild die op 15 maart de regionale kandidatenlijst van hun partij aanvoeren. Acht van hen hebben flinke kritiek op het landelijk stikstofbeleid dat zij straks als provinciebestuurder geacht worden te implementeren.De teneur van hun klachten is dat het kabinetsdoel om voor 2030 de landelijke stikstofuitstoot te halveren veel te ambitieus is. De provinciale CDA’ers willen meer tijd (minstens vijf jaar extra) en vooral veel meer geld. De 24,3 miljard euro die de coalitie voor het behalen van de stikstofdoelen heeft uitgetrokken, volstaat niet, zeggen zij. Ze denken tientallen miljarden extra nodig te hebben om het beleid goed uit te kunnen voeren.
Het geluid dat uit de CDA-kelen opstijgt is niet nieuw. Al vanaf de eerste tractordemonstraties distantiëren regionale politici zich van de rigoureuze stikstofreductieplannen van de coalitie. Toen honderden agrariërs in oktober 2019 met tractors naar de provinciehuizen reden, gingen gedeputeerden in Friesland, Drenthe, Overijssel en Gelderland onmiddellijk overstag. Zij namen afstand van het kabinetsbeleid.
Openlijk tegen stikstofdoelen
Hetzelfde gebeurde in juni vorig jaar, nadat stikstofminister Christianne van der Wal de regionale stikstofreductiedoelen voor de landbouw bekendmaakte. Het beruchte ‘stikstofkaartje’ wekte zoveel beroering onder CDA-, VVD-, en ChristenUnie-bestuurders in de provincie, dat gedeputeerden zich opnieuw openlijk uitspraken tegen de hoge stikstofreductiepercentages die het kabinet hun oplegt.
Het kabinet wil de stikstofuitstoot zo snel mogelijk met zo veel mogelijk verminderen, omdat de bestuursrechter onherroepelijk heeft vastgesteld dat er anders niet of nauwelijks gebouwd kan worden in Nederland. Voor elke bouwactiviteit is immers stikstofruimte nodig. Het kabinet heeft dus haast, maar daar hebben de provinciebesturen geen boodschap aan.
Zij kijken met een schuin oog naar 15 maart en de opmars van BBB en JA21 in de opiniepeilingen. BBB, JA21, en ook de goed scorende PVV, willen de vonnissen van de Raad van State negeren en stellen boerenbelangen onomwonden boven natuurbehoud. BBB zal nooit meewerken aan gedwongen uitkoop van boeren, zegt partijleider Caroline van der Plas. Als de partij na de verkiezingen deel gaat uitmaken van een of meer provinciebesturen, kan het kabinet zich dus opmaken voor een harde confrontatie.
Marcel Boogers, hoogleraar Innovatie en Regionaal Bestuur aan de Universiteit Twente, vindt het ronduit ‘naïef’ dat het kabinet van provinciebestuurders verlangt dat ze impopulaire maatregelen aankondigen in een verkiezingsjaar. ‘Vlak voor statenverkiezingen is het in de provincies altijd dood tij. Gedeputeerden willen dan hun vingers niet branden aan lastige kwesties.’ De meeste provincies hebben al aangegeven dat ze de deadline van Van der Wal, die eist dat ze voor 1 juli gedetailleerde plannen indienen voor het verminderen van hun stikstofemissies, niet zullen halen.
Rechtspraak dwingt overheid
Het kabinet kón echter geen rekening houden met de verkiezingen, omdat de rechtspraak de overheid dwingt tot snelle maatregelen. Boogers vindt dat Rijk en provincies dit probleem zelf geschapen hebben. Door het stikstofprobleem decennia te negeren is het nu twee voor twaalf en moet er plotseling snel ingegrepen worden.
‘Het kabinet is in paniek en zegt: de rechter dwingt ons tot spoed. Toch schuift het de hete aardappel naar de provincies, omdat het zelf geen moeilijke besluiten wil nemen. Maar de provincies zijn een gekozen bestuurslaag. Zij hebben een eigen verantwoordelijkheid tegenover hun kiezers. Je kunt niet verwachten dat ze slaafs het kabinetsbeleid uitvoeren. Het kabinet maakt een fundamentele fout door een noodtoestand uit te besteden. Een crisis vraagt om crisismanagement. Het kabinet moet zelf de regie pakken. In plaats daarvan wijst iedereen naar elkaar en neemt niemand verantwoordelijkheid.’
Het nog te sluiten landbouwakkoord is in zijn ogen een ander voorbeeld van het afschuiven van politieke verantwoordelijkheid. Omdat de Tweede Kamer en de coalitie het onderling oneens zijn over de aanpak van de stikstofcrisis, besteden ze een deel van de besluitvorming uit aan een vergadertafel vol belanghebbenden zonder democratisch mandaat.
Boogers: ‘Aan die landbouwtafels zitten allemaal organisaties die heel kleine groepen vertegenwoordigen. Ik snap dat je die clubs wilt raadplegen omdat ze over veel relevante kennis beschikken, maar nu krijgen ze een bijna beslissende rol. Het politieke debat is verplaatst naar een besloten vergaderkamer, terwijl het in de openbaarheid thuishoort. Alleen dan kunnen mensen controleren of alle belangen aan bod komen en of die belangen eerlijk tegen elkaar zijn afgewogen.’
De hoogleraar heeft er bovendien een hard hoofd in dat het door landbouwminister Piet Adema aangekondigde landbouwakkoord er komt, nu er zoveel verschillende groepen met deels tegengestelde belangen mogen meepraten. ‘Deze partijen komen er samen nooit uit’, is zijn sombere inschatting.
Als Boogers’ verwachting uitkomt, heeft het kabinet weer een paar maanden verspild aan vruchteloos overleg. Hoewel: het nieuwe polderoverleg tilt de hete aardappel over de statenverkiezingen heen en dat is voor kabinet en provinciebestuurders op zijn minst een prettige bijkomstigheid.
