Provincie als podium

Alex Mallems rijdt door het Zeeuwse landschap. Dagelijks werk voor de artistiek leider van het Zeeland Nazomerfestival. Hij vertrekt vanuit zijn weinig gebruikte kantoor in Middelburg, passeert Veere met zijn Grote Kerk en rijdt over de Oosterscheldekering, langs Deltapark Neeltje Jans, naar Renesse. Daar, op enkele kilometers van de volle stranden, op een plek die zo stil is dat je de zee hoort ruisen, ligt Slot Moermond.

Mallems laat de auto achter op de oprijlaan en baant zich een weg door de struiken in de kasteeltuin en over een slootje. Aan de achterkant ligt een grasveld met subliem uitzicht op het romantisch ogende 13de-eeuwse kasteel met slotgracht. Mallems kijkt tevreden rond: 'Hier gaan we onze openingsvoorstelling Kabaal en liefde spelen. Een klassiek liefdesdrama van Schiller, met het slot als decor.'

Niet moeilijk je voor te stellen hoe dat er straks uitziet. Maar hoe vind je zo'n goeie plek?

Dat is nou het werk van Alex Mallems. Zijn Zeeland Nazomerfestival gaat aanstaande dinsdag voor de 13de maal van start en biedt zoals elk jaar drie grootschalige locatievoorstellingen. Het festival heeft als opdracht de hele provincie te bespelen en stond eerder al met producties in een sluizencomplex, in het opslagbedrijf voor radioactief afval in Borsele en in de Westerscheldetunnel. Locaties die stuk voor stuk door Mallems werden gescout om vervolgens in overleg met de regisseurs theaterklaar te worden gemaakt. 'Ons publiek moet van ver komen. Daarom wil ik altijd iets brengen wat de moeite van de verplaatsing waard is.'

Het is het eerste waarop hij let: een theaterlocatie moet het 'wow-effect' hebben. Voor aanvang verzamelt het publiek zich altijd op een neutraal terrein even verderop, zonder zicht op de echte speelplek. Wanneer iedereen er dan in een korte wandeling wordt heengeleid, maakt dat nog meer indruk. Mallems: 'Met zo'n wandeling wil ik het publiek uit de routine van alledag halen. En geleidelijk de wereld van de voorstelling binnenzuigen.'

Om een voorbeeld te geven rijdt hij naar Schelphoek bij Serooskerke. Deze baai in de Oosterschelde ontstond tijdens de Watersnoodramp van 1953. In 2009 speelden hier Jan Decleir en Koen de Sutter het zwaar poëtische Onder het melkwoud van Dylan Thomas. Op de achtergrond het panorama met rechts in beeld de Deltawerken, links de Zeelandbrug en verder overal meeuwen.

Wow.

Het is tevens het grote gevaar van dit soort locaties: dat het landschap mooier is dan de voorstelling - iets waarvoor hij regisseurs altijd opnieuw waarschuwt. 'Zodra ze in het landschap beginnen te repeteren, moet duidelijk zijn waar het zwaartepunt van de voorstelling ligt. Ze moeten het publiek met theatrale ingrepen dwingen te kijken naar de juiste elementen. Belichting is daarbij van levensbelang. Wat je niet uitlicht, valt het beeld uit. Zo maak je een locatie theatraal.'

Voor de speelplekken hoeft niet te worden betaald. De beheerders (meestal particulieren of Rijkswaterstaat) werken graag mee aan het gerenommeerde festival. Sterker nog, Mallems krijgt regelmatig plekken aangeboden. Soms zo goed dat hij niet kan weigeren.

'In 2001 ontmoette ik op een sponsorbijeenkomst voor het festival de hoofdingenieur van de Westerscheldetunnel, die toen nog in aanbouw was. Die man zei: 'Ik heb de langste tunnel van Nederland en volgend jaar rijden daar 16 duizend auto's per dag doorheen. Dus als je er nog iets mee wilt, moet het nu. Toen hebben we daar een opera gespeeld. De zangers stonden versteld van de fenomenale akoestiek.'

Hij is niet bang dat de spectaculaire plekken opraken. Daarvoor is de variatie in het Zeeuwse landschap te groot. Mallems herinnert zich Trojaanse Vrouwen in Perkpolder, waar vroeger de veerponten naar Zeeuws-Vlaanderen aankwamen.

'Eigenlijk is dat een van de lelijkste plekken van Zeeland. Eén grote, verlaten parkeerplaats. Toen bedacht ik dat het een deportatieplek moest worden voor de Trojaanse vrouwen, die na de nederlaag van Troje wachtten op inscheping naar Griekenland. Een enorme scenografische ingreep. We lieten rollen prikkeldraad komen en tientallen containers uit de Antwerpse haven. Daarmee hebben we ons eigen vluchtelingenkamp uit de grond gestampt.'

Later, op het zonnige terras van hotel De Schelphoek, waar destijds Jan Decleir in alle rust overnachtte, herhaalt Mallems het nog maar eens: 'Met de juiste ingrepen kan in feite alles als theaterlocatie worden gebruikt.' Daarna rijden we naar de akkers van de Wilhelminapolder.

Productiehuis Zeelandia

Producent van het Zeeland Nazomerfestival is Theater- productiehuis Zeelandia. Het maakt ook reguliere zaalproducties die in Zeeland in première gaan. Voor dit najaar staat een bewerking gepland van De Uitvreter van Nescio, dat zich grotendeels in Zeeland afspeelt. Met Han Kerckhoffs als verteller. Zie theaterzeelandia.nl

Slot Moermond, Renesse

Toen regisseur Frances Sanders bij Mallems kwam met het idee om Schillers Kabaal en liefde op te voeren, had ze een andere Zeeuwse locatie in gedachten: het landgoed van haar zus. Maar toen dat opeens te koop werd gezet, moest er worden uitgeweken naar een reservelocatie. 'Slot Moermond bleek uiteindelijk de betere plek', zegt Mallems. 'Kabaal betekent hofintrige. Het is in feite het tegenovergestelde van de zuivere liefde. Dat landgoed was meer een buitenplaats van een rijke burger. Dit slot heeft de uitstraling van een hof.'

De valkuil bij deze locatie is dat de enscenering te veel 'een op een' wordt. Een klassiek verhaal naast een klassiek kasteel wordt snel 'een plaatje bij een praatje'. Dat soort museumtoneel is niet het doel. Er wordt nu gekeken naar theatrale ingrepen als een spiegelvloer in het gras en vervreemdende belichting. 'Nu is het nog gewoon een kasteel. Maar als we straks met licht gaan werken, kun je het in een handomdraai veranderen in een spookslot of een vrolijk Disneypaleis.'

Wilhelminapolder

Het duurt even voordat we het landduin hebben gevonden. De Koninklijke Maatschap Wilhelminapolder, het bedrijf dat al het omringende land beheert, heeft het toegangshek al gesloten en via de openbare weg is de plek niet te bereiken. Dus dan maar te voet door een dichtgegroeide greppel met overal vlinders. Mallems raapt een schelp van de grond en vertelt dat deze polder tweehonderd jaar geleden nog zee was. Het landduin even verderop is daar eveneens getuige van. In deze berg zand zal actrice Marlies Heuer tot haar middel worden ingegraven. Precies zoals Samuel Beckett het in de regieaanwijzingen van Happy Days voorschrijft.

Mallems wijst op een akker naast het duin. 'Kijk, je zou de tribune zo kunnen zetten, zodat al die bloeiende luzerne in beeld komt. Maar zo'n symbool van vruchtbaarheid zou wringen met het zwarte wereldbeeld van Beckett. Het gaat er juist om dat deze plek eruit ziet als het einde van de wereld en dan nog een straatje verder. Als je hier zit ingegraven in een berg, is er echt niemand die je eruit komt halen.'

Neeltje jans

Halverwege de Oosterscheldekering ligt Neeltje Jans, het werkeiland van waaruit de Deltawerken zijn gebouwd. Op een verlaten uithoek van het eiland, uit het zicht van het recreatiepark dat het tegenwoordig is, speelde in 2001 de eerste voorstelling ooit op het Zeeland Nazomerfestival: Ship of Troy, een bewerking van de opera Dido en Aeneas van Henry Purcell.

Mallems: 'We hadden een enorme kale vlakte nodig, want regisseur Niek Kortekaas wilde een gigantisch schip van Aeneas bouwen: 80 meter lang, 40 meter breed en 8 meter hoog. Met een tribune voor 500 mensen erin. Dat stond hier in een postapocalyptisch landschap, dat we hadden gemaakt met uitgebrande autowrakken en honderden graven.'

Niet voor niets begon hier het festival, op deze voor Zeeland iconische plek, symbool voor de voortdurende strijd met het water. Een mythologische figuur als Aeneas personifieert die strijdlust. De grootschalige voorstelling was een succes en zorgde ervoor dat het festival direct op de kaart stond.

De Grote Kerk, Veere

Hoewel de Grote Kerk in Veere nooit werd afgebouwd, is de stompe toren al van verre zichtbaar, veel te groot als hij is voor het havenstadje. In deze kerk regisseert theatermaker Josse De Pauw het stuk Escorial van de vergeten Belgische toneelschrijver Michel De Ghelderode. In deze eenakter wisselen een koning (gespeeld door De Pauw) en een nar (Dirk Roofthooft) van plaats, met desastreuze gevolgen. Een surrealistisch verhaal dat speelt in de tijd van de Tachtigjarige Oorlog, in het paleis van de koning van Spanje, het Escorial. De Pauw werkt samen met het koor van Collegium Vocale Gent.

Mallems: 'Dat zijn dan de gegevens die ik krijg. Vervolgens ga ik op zoek naar een geschikte speelplek. Ik weet dat Collegium Vocale een akoestische omgeving nodig heeft met een goede galm en dat het een stilteplek moet zijn. De Grote Kerk van Veere is dat. Daarnaast lijkt het gebouw door die dikke zuilen niet echt op een kerk, maar eerder op een vervallen burcht of paleis. Perfect voor een toneelstuk over moord en doodslag in het Escorial.'

Extra: CV Alex Mallems ( 1958 )

Studeerde Germaanse Filologie aan de Vrije Universiteit Brussel

Werkte als dramaturg voor Het Nationale Toneel, de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel en andere gezelschappen in Vlaanderen en Nederland.

Werkte als journalist en theatercriticus voor de Belgische radio.

Sinds 2001 artistiek leider van Theaterproductiehuis Zeelandia en Zeeland Nazomerfestival.

undefined