Protest à la Indonesië wekt valse hoop in Zimbabwe

Van onze verslaggever

Wim Bossema

HARARE

De studentenleiders trokken het land in. Ze organiseerden demonstraties van scholieren en studenten van hogescholen. Maar twee maanden later is de vaart uit hun opstand. 'We putten veel inspiratie uit de studentenacties in Indonesië', zegt Learnmore Jongwe, de leider van de studentenvakbond. 'Maar wij zijn helaas nog lang niet zover. Al ons geld is op. De meeste studenten zijn naar hun dorpen teruggegaan, want we mogen onze kamers op de campus niet meer in.'

Hij zelf leidt het leven van een voortvluchtige. Al zijn contacten lopen via zijn advocaat. Hij logeert bij steeds weer andere vrienden en kennissen. 'Overal waar ik kwam in het land om studenten en scholieren toe te spreken, zag ik de lieden van de geheime dienst. Ze staan daar zwijgend met hun zwarte zonnebrillen. Ze vallen op, om ons angst aan te jagen.'

De studenten demonstreerden eerst voor een verhoging van hun toelagen. De regering geeft een fortuin uit voor de kinderen van de politieke kopstukken die met beurzen op buitenlandse universiteiten mogen studeren, maar de studenten in Zimbabwe zelf zijn straatarm, al was het maar omdat de prijzen door de gierende inflatie omhoogschieten.

Maar dat was niet de belangrijkste reden voor de betogingen, zegt Jongwe, al beweren de staatsmedia van wel. 'Er moet een eind komen aan de corruptie, de kanker in onze samenleving. Mugabe is verantwoordelijk. Hij moet weg. Het hele kabinet moet aftreden.'

De rellen op de universiteit begonnen met schandaal rond de catering op de campus. Het was een tekenend voorbeeld van de vriendjespolitiek die de economie van het land verziekt, zegt Jongwe. In het kader van de privatisering werd de bevoorrading overgedragen aan een particulier bedrijf. Die bleek eigendom van de vrouw van de minister van Hoger Onderwijs en een topambtenaar.

De plundering van de campuswinkel was echter volgens Jongwe niet het werk van de activisten. 'Er zijn twee plunderaars gearresteerd, ze zijn beiden lid van de regerende ZANU-PF. Onze bond heeft last van infiltranten. Ik denk dat het een poging was om onze geloofwaardigheid te ondermijnen, want de regering is doodsbang dat wij aanhang onder de bevolking krijgen.'

Tot twee jaar geleden liep de studentenbond nog aan de leiband van de partij. Jongwe: 'In 1996 hebben we de bond tot nieuw leven gewekt. We zagen dat de studenten in Zuid-Afrika en Namibië een actieve rol spelen in de samenleving. Dat wilden wij ook. Wij zijn de aanstaande leiders van dit land, wij moeten het voortouw nemen.

'Mugabe en zijn kliek zijn de bevrijders van ons land, dat is waar, maar hun idealen zijn al bij de onafhankelijkheid in 1980 in elkaar gestort. Ze hebben zich sindsdien persoonlijk verrijkt. Ze hebben de schatkist geplunderd. Ze hebben de economie getribaliseerd: alleen de Shona plukken de vruchten. Zij die behoren tot de stam van de president krijgen alle lucratieve zaakjes toegespeeld.' Jongwe is een Shona.

Misschien zijn de studenten wel wat naïef geweest, denkt Jongwe nu. Hij zoekt contact met andere oppositiegroepen, zoals de vakbond, de mensenrechtenbeweging en de onafhankelijke politici. Dat had hij misschien beter eerder kunnen doen, want nu is de vaart uit het studentenprotest. 'We hebben gehoord dat de universiteit pas volgend jaar weer opengaat. De regering hoopt dat we onze acties dan hebben opgegeven. Maar we zullen we de draad weer oppakken.' Laat in de avond stapt Learnmore Jongwe in een taxi, op weg naar een geheim adres.

De studenten hebben het spel verkeerd gespeeld, zegt Kempton Makamure, docent aan de juridische faculteit. Hij zit in zijn werkkamer op de campus tussen stapels papier. Alleen de ouderejaarsstudenten zijn er nog, die mochten blijven om af te studeren. Verder maken de collegezalen en de studentenflats een doodse indruk. Makamure wijst uit het raam: de campus is niet bepaald een broedplaats voor de revolutie.

Mugabe heeft de studentenrevolte wel heel gemakkelijk de kop in kunnen drukken, verzucht hij. 'Ik heb moeite met de studentenacties. Ze hadden geen sterke leiding, ze verwarden hun eigen belangen met politieke kwesties. Zo bleven ze een kleine minderheid. De acties waren een van de vele tekenen van sociale onrust en de politieke crisis in Zimbabwe. Maar de studenten werden niet erg serieus genomen door andere ontevreden groepen.'

De studentenleiders hadden beter kunnen weten als ze bijvoorbeeld met hem hadden overlegd. Hij heeft per slot van rekening ervaring in de politiek. Makamure was de onafhankelijke kandidaat voor het burgemeesterschap van de hoofdstad Harare, een half jaar geleden. Volgens de officiële uitslag heeft hij het afgelegd tegen de kandidaat van de regerende partij ZANU-PF, maar Makamure weet zeker dat hij eigenlijk heeft gewonnen en hij betwist de uitslag bij de rechter. De zaak over verkiezingsfraude loopt nog steeds.

Oppositie voeren is een moeizame onderneming in Zimbabwe, dat vergt veel meer dan een paar demonstraties, daar kan Makamure over meepraten. 'Tijdens mijn campagne werden mijn aanhangers in elkaar geslagen door knokploegen van ZANU-PF. De politie stond erbij en keek toe. We hebben klachten ingediend bij de rechter. Maar de regering heeft een nieuwe wet uitgevaardigd die bepaalt dat voor elke klacht moet worden betaald. Dat loopt in de papieren, want wij hebben honderden klachten.

'Zo bestaan er niet eens kiezerslijsten in de districten. De ZANU-PF zet eigen aanhangers op de lijsten en koopt stemmen door cadeautjes uit te delen. ZANU-PF-leden intimideren kiezers. Mij wilden ze vermoorden. De chauffeur van de huidige burgemeester heeft dat getuigd. Overal waar ik kwam, stonden lieden van de geheime dienst. De burgemeester zei in het openbaar; ''Als Makamure wint, zullen er geweerschoten klinken in deze stad.'''

En zijn eigen ervaringen zijn slechts een voorbeeld: alle onafhankelijke kandidaten hebben met intriges en intimidatie te maken, evenals de vakbonden, kritische journalisten en mensenrechtengroepen. Waarom zou het bij de prille studentenbeweging anders zijn gegaan?

De vergelijking met Indonesië spreekt tot de verbeelding, maar Makamure vindt die erg mank gaan. 'Het wekte valse verwachtingen. Er is hier veel onrust en niemand steunt Mugabe nog, maar er bestaat nog geen hechte oppositiebeweging. Mugabe zal het nog wel een tijd kunnen uitzingen.'

Aan het eind van het gesprek komen er twee mannen de werkkamer binnen. Ze zijn van de politie, zeggen ze. Een meisje heeft een klacht tegen Makamure ingediend. Hij zou haar borsten hebben betast tijdens een verkiezingsbijeenkomst. Of hij even mee wil komen naar het bureau om een verklaring af te leggen.

'Niets daarvan', roept Makamure verontwaardigd. 'Dat is onzin, een doorzichtige poging van de ZANU-PF om mij in diskrediet te brengen. ' Dat weten de twee rechercheurs in burger ook wel, zeggen ze sussend, maar kom toch even mee. 'Absoluut niet, neem maar contact op met mijn advocaat.' De twee druipen af. 'Zo zie je maar hoe het hier toegaat', zegt Makamure.