Promotie-onderzoek: onze hersenen zijn een toekomstvoorspeller

Richter, die deze maand promoveerde, beschouwt ons brein als voorspellingenmachine. ‘Wat we waarnemen komt niet alleen vanuit de wereld, maar ook vanuit onze verwachtingen van de toekomst.’ Om dit te bewijzen meet hij de hersenactiviteit van proefpersonen met een mri-scanner.

Wat bedoelt u ermee dat mensen de toekomst kunnen voorspellen?

‘Dat doen we constant. Stel je zit op de bank een film te kijken. Je ogen zijn gericht op de televisie, maar in je ooghoek zie je een schim. Zonder erover na te denken, neem je die schim waar als je kat. Je hersenen doen de onbewuste voorspelling dat je kat eraan komt lopen. En ja hoor, twee seconden later staat je kat voor het beeld. Maar voor een ander persoon zou diezelfde zintuiglijke prikkel ‘schim’ wel eens iets heel anders kunnen betekenen. Zij heeft misschien geen kat en voorspelt dat haar hond eraan komt.’

Waarom is uw onderzoek belangrijk?

‘De grote vraag hierachter is: hoe zorgen onze zintuigen en hersenen voor onze persoonlijke ervaring van de wereld? Dat is een enorme puzzel waarvan mijn onderzoek een stukje is.

‘Ik ben er steeds zekerder van dat voorspelling een essentieel onderdeel is van ons denken en onze waarneming. We zien geen schim, maar we zien een gevolgtrekking, een verwachting: onze kat. Dat is zo met alle gedachten die we hebben: we nemen geen ruwe data waar maar we zien een reeds bewerkt beeld, een interpretatie.’

Hoe hebben u en uw collega’s dit kunnen testen?

‘We gebruiken een mri-scanner om hersenactiviteit van een proefpersoon te meten. De proefpersoon krijgt een hele rits aan plaatjes te zien, maar sommige volgordes, bijvoorbeeld ‘eerst paard, dan auto’, komen vaker voor. Als ‘eerst paard, dan auto’ verschijnt, meet de mri-scanner een verminderde hersenactiviteit. Dat is een aanwijzing dat je brein al verwacht, voorspelt, dat ‘auto’ volgt op ‘paard’.

‘We vragen de proefpersonen niet om iets te onthouden of te leren. Toch zien we dat het brein automatisch de toekomst voorspelt. Veel proefpersonen waren achteraf niet bewust van de volgordes van de plaatjes. Sommigen ontkennen het zelfs helemaal.’

Maken mensen ook wel eens onjuiste voorspellingen?

‘Jazeker. Iedereen heeft het wel eens meegemaakt: je loopt op de stoep, gaat de hoek om en botst bijna tegen iemand op die van de andere kant komt. Je schrikt. Dat komt omdat de prikkels van de buitenwereld niet overeenkomen met je verwachting, een lege stoep.

‘De schrikreactie op de bijna-botsing komt overeen met de experimenten. Als een voorspelling van ons brein niet overeenkomt met de werkelijkheid, meten we met de mri-scanner een verhoogde hersenactiviteit. Ons brein reageert heftiger op verrassingen: we schrikken.

‘Maar over het algemeen zijn de voorspellingen van onze hersenen buitengewoon accuraat. En als we een foute voorspelling of gevolgtrekking maken, heeft dat meestal een goede reden. In de meeste gevallen is de voorspelling ‘lege stoep’ namelijk gewoon correct.’

U zei dat uw onderzoek slechts een puzzelstukje is. Wat is de relatie van uw onderzoek met het grotere verhaal?

‘We tonen hiermee aan dat onze ogen onze omgeving niet passief vastleggen, zoals een camera. Nee, onze hersenen nemen actief waar. Onze verwachtingen beïnvloeden wat we zien.

‘Omdat jij en de persoon naast je andere voorkennis en ervaringen hebben, zullen jullie verwachtingen en voorspellingen van elkaar verschillen. Aangezien voorspellingen zo’n belangrijk onderdeel zijn van hoe we de wereld zien, zullen jullie dezelfde gebeurtenis ook anders ervaren. Verschillende wereldbeelden zijn daarom volkomen logisch vanuit dit soort onderzoek bekeken.’