PROFETEN VAN DE POLITIEKE ONDERKLASSE

Een zoektocht langs 'bekende Nederlanders met televisie-uitstraling', van Hans Wiegel via Hans Wijers tot aan Klaas Wilting toe, leverde geen lijsttrekker voor de nieuwe beweging op. Toen voorzitter Jan Nagel zelf zijn vinger opstak, werd dit aanbod door zijn medebestuursleden onmiddellijk in de prullenmand gedeponeerd.

Intussen had Fortuyn besloten Nederland te redden van een wisse ondergang door zich voor de publieke zaak gereed te houden. Op welke lijst onze toekomstige minister-president zijn opwachting in de volksvertegenwoordiging zou maken, deed er voor de ex-professor niet toe.

Nagel begreep dat Fortuyn zijn laatste kans was om een beweging van de grond te krijgen die goed was voor minimaal tien Kamerzetels. Op 25 september 2001 vertelde Nagel aan een (inmiddels legendarisch) discussiegezelschap van de Wiardi Beckmanstichting dat hij met Fortuyn als lijsttrekker bewust een scheuring van LN incalculeerde.

Het afhaken van de linkervleugel van de partij zou volgens Nagel worden goedgemaakt door aanwas aan de rechterkant van het spectrum. We moesten niet vergeten dat ook onder PvdA-kiezers grote ontevredenheid bestond over het 'te ruimhartige' paarse asielbeleid.

Zelf bracht ik naar voren dat Fortuyn nogal dicht aankroop tegen het gedachtegoed van de Centrumdemocraten, terwijl LN tot dan toe juist zo braaf was geweest inzake minderheden. Nagel erkende dat Fortuyn 'inspeelt op sentimenten onder de bevolking', maar beloofde dat de nieuwe lijsttrekker niet langer zou spreken over 'Nederland is vol'. Het voorstel van LN-bestuurslid Schnetz om deze afspraak met Fortuyn contractueel vast te leggen, werd nooit geëffectueerd.

Onder Fortuyn begon LN zijn opmars in de opiniepeilingen: van 3 naar 22 zetels in nog geen drie maanden! Hoe is dat mogelijk? Fortuyn is een begenadigd spreker, die zijn eigen, even radicale als simplistische, boodschap perfect aan een publiek van hardwerkende middenstanders weet over te brengen. Hij is absoluut niet de hoogbegaafde, diepzinnige geleerde die sommigen in hem zien.

Het persoonlijke, dat wil zeggen het homoseksuele, is voor Fortuyn, als kind van de jaren zestig, buitengewoon politiek relevant. Politiek is voor hem in laatste instantie een hoogstpersoonlijke expressie van zijn meest particuliere emoties en frustraties. Veel media lusten daar, in dit pathetisch-narcistische tijdsgewricht, graag pap van. Van Playboy tot HP/de Tijd en van Barend & Van Dorp tot Business Class werd die geinige Pim aan het kritiekloze hart van de verslaggevers gedrukt.

In de serieuze pers hebben Fortuyn en LN nooit veel indruk gemaakt. NRC Handelsblad, De Telegraaf, Trouw of Den Haag Vandaag hadden weinig boodschap aan praatjes van Nagel en Fortuyn. Reden voor het campagneteam van de nieuwe partij om deze media te mijden als de pest. Ook de interview-aanvraag van de Volkskrant werd maandenlang genegeerd, doodsbenauwd als men was dat Fortuyns xenofobie niet onbesproken zou blijven.

Voorzover LN opnieuw aandacht vroeg voor directe democratie en het openbreken van het monopolie van bestaande partijen op het verdelen van publieke functies, kon ze op enige sympathie rekenen. Daartegenover bleek al snel dat LN zelf het tegendeel is van open en democratisch. Wat Paul de Groot was in de CPN, blijkt Jan Nagel bij LN: de sovjet-apparatsjik die met leugens en intriges politieke tegenstanders uit de weg ruimt. Tot zover de geloofwaardigheid van LN als democratiseringsbeweging.

Fortuyn heeft vooral betekenis als vertolker van de onvrede van de kiezers met Paars. Voortzetting van de samenwerking tussen PvdA en VVD zit er door zijn toedoen niet in. De oppositie heeft zich gediskwalificeerd: de ruim 20 zetels die de paarse partijen in de peilingen verliezen, gaan hun neus voorbij.

De politicoloog Jos de Beus spreekt, zie Reflex van vandaag, van 'een politieke onderklasse van 15 procent'. Deze ontstemde burgers voelen zich door de bestaande politiek niet aangesproken. De Beus verwacht niet dat de lijst-Nagel en de lijst-Fortuyn hoog zullen scoren. Een groot deel van het potentiële LN-electoraat zal boos thuisblijven op 15 mei, stelde hij in een bijdrage aan de Staatscourant. 'Het gaat erom talloze mensen die anno 2002 goede redenen hebben het spel van versmalde partijen, falende overheden, ongrijpbare massamedia en sinistere lobbies te wantrouwen, een beter alternatief te bieden dan wat de profeten van de leefbaarheid beloven.' Zo is het.