President Bosnië: ‘Ons land heeft de wereld laten zien waar niet ingrijpen toe kan leiden’

Uiteraard zijn er vooral verschillen, maar toch lijkt de oorlog in Oekraïne soms akelig veel op de oorlog die dertig jaar geleden zijn eigen land voor eeuwig veranderde, zegt president Šefik Džaferović van Bosnië-Herzegovina, die vorige week in Nederland op bezoek was en onder meer sprak met koning Willem-Alexander en premier Mark Rutte.

‘Het doel van de mensen die toen Bosnië-Herzegovina aanvielen, was om ons land te verwoesten’, zegt hij. ‘Precies datzelfde doel zie je nu ook in Oekraïne: het bombarderen van steden, het vermoorden van burgers, het zijn allemaal overeenkomsten.’

Džaferović herdacht vorige maand in de Bosnische hoofdstad het begin van het beleg van Sarajevo, dat 44 maanden zou duren en waarbij door toedoen van bombardementen en sluipschutters duizenden burgerslachtoffers vielen, onder wie vijftienhonderd kinderen. Het vormde het begin van een langdurige oorlog die onder meer leidde tot de slachtpartij in Srebrenica, waar het Bosnisch-Servische leger ruim achtduizend Bosnische Moslims vermoordde, ondanks de aanwezigheid van de Nederlandse VN-vredesmacht Dutchbat.

‘Na die genocide in Srebrenica, de belegering van Sarajevo en alle andere aanvallen die Bosnië-Herzegovina te verduren kreeg, zei de wereld: ‘Dit nooit meer’’, zegt Džaferović in Den Haag. ‘Maar hier zijn we, dertig jaar later, en opeens zien we beelden uit Mariopol en Kyiv die identiek zijn aan de beelden van toen. Dat betekent volgens mij dat de wereld een heel serieuze les moet leren, namelijk dat als je echt wil dat dit soort dingen ‘nooit meer’ gebeuren, je niet alleen ‘dit nooit meer’ moet zeggen, maar vooral het systeem – de onderlinge relaties tussen landen en partijen – dusdanig moet herzien dat ‘nooit meer’ ook echt realiteit kan worden.’

De Bosnische oorlog duurde uiteindelijk jaren, vooral omdat de internationale gemeenschap rijkelijk laat ingreep. Denkt u, kijkende naar het verloop van de oorlog in Oekraïne, dat het Westen heeft geleerd van die fouten en het nu beter doet?

‘Het lijkt er inderdaad op dat Bosnië-Herzegovina de wereld heeft laten zien waar niet ingrijpen toe kan leiden, namelijk tot genocide. Wij kregen drieënhalf jaar lang nauwelijks steun. Die kwam eigenlijk pas toen de vredesonderhandelingen begonnen die uiteindelijk zouden leiden tot het akkoord van Dayton. Je kunt je nog altijd afvragen of de wereld nu in Oekraïne wel snel genoeg reageert, maar het gaat in ieder geval sneller dan toen.’

Het tempo daargelaten, is er ook voldoende steun?

‘De militaire hulp is groot. Er is meer eenheid dan tijdens de oorlog in Bosnië-Herzegovina. Er komt meer steun vanuit de Europese Unie, meer steun vanuit de Verenigde Staten. We hebben nog nooit zulke uitgebreide sanctiepakketten gezien. Maar ja, of het allemaal genoeg is, dat blijft natuurlijk de vraag. De oorlog is immers nog altijd aan de gang.’

Tijdens het staatsbezoek van Džaferović aan Nederland was de oorlog in Oekraïne veelvuldig onderwerp van gesprek, vooral omdat die oorlog ook fikse binnenlandse gevolgen heeft in Bosnië-Herzegovina. Zo is Rusland, aldus Džaferović, ook in zijn land bezig met een serieuze destabilisatiecampagne. Samen met Servië en Kosovo is Bosnië immers het enige land in de regio dat geen lid is van de Navo en Rusland heeft er, gezien de geografische ligging van de Westelijke Balkan, alle belang bij dat zo te houden. Kijk bijvoorbeeld, zegt Džaferović, naar wat de Russische ambassadeur in Sarajevo recentelijk zei over een mogelijk lidmaatschap van zijn land tot de Navo.

‘Als [Bosnië-Herzegovina] besluit lid te worden van een bondgenootschap, is dat een interne kwestie’, aldus de ambassadeur. ‘Onze reactie daarop echter is een andere kwestie, waarbij het Oekraïense voorbeeld laat zien wat er verwacht kan worden. Zodra er enige dreiging is, zullen wij reageren.’

Wat dacht u toen u die woorden hoorde?

‘Dat het bijzonder serieuze woorden zijn. Maar ik zal hier herhalen wat ik zei toen ik ze voor het eerst hoorde, namelijk dat Bosnië-Herzegovina zelf bepaalt wat voor buitenlandse politiek we bedrijven. Rusland beslist dat niet. In 2009 hebben wij besloten op den duur lid te willen worden van de Navo en dat is het pad dat we zullen volgen, ongeacht de mening van de Russische Federatie.’

Wat de situatie in Bosnië-Herzegovina extra bemoeilijkt, is de ingewikkelde staatkundige indeling van het land, dat na de bloedige Joegoslavië-oorlog een verzuilde lappendeken werd. De drie belangrijkste etnische groepen – de islamitische Bosniakken (51 procent), de orthodox-christelijke Serviërs (31 procent) en de rooms-katholieke Kroaten (15 procent) – kregen na het vredesakkoord van Dayton allemaal hun eigen federaties of deelrepublieken toebedeeld met allemaal eigen presidenten, die bij toerbeurt de leiding van het land op zich nemen. Samen vormen de deelrepublieken slechts op papier een natie.

Zo willen de Bosniakken en de Kroaten al jarenlang lid worden van de Navo, terwijl de leider van het Bosnisch-Servische deel van het land, president Milorad Dodik, juist bijzonder innige banden met het Kremlin onderhoudt en dan ook stelselmatig weigert de Russische inval in Oekraïne te veroordelen. Afgelopen december ontmoette Dodik bovendien Poetin om te spreken over de aanleg van een aantal nieuwe Russische gaspijpleidingen door zijn deel van het land en ook flirt hij steeds nadrukkelijker met een algehele afscheiding van zijn Republika Srpska. Dat is zorgwekkend, omdat ook de huidige oorlog in Oekraïne begon toen pro-Russische separatisten nabij de steden Donetsk en Loehansk eigen republiekjes besloten uit te roepen.

Bosnië-Herzegovina wil graag lid worden van zowel de Navo als de Europese Unie, maar hoe bezorgd moeten die twee bondgenootschappen eigenlijk zijn over de stabiliteit in uw eigen land?

‘Vorige zomer sprak ik met EU-president Charles Michel en hij zei een zin die de relatie tussen de Westelijke Balkan en de Europese Unie goed weergeeft. Hij zei: de Westelijke Balkan heeft de EU nodig, maar de EU heeft ook de Westelijke Balkan nodig. Ik denk dat, zeker nu we de Russische agressie in Oekraïne allemaal kunnen aanschouwen, het volslagen duidelijk is dat ons lidmaatschap niet moet worden gezien als een administratieve kwestie, maar als een geopolitieke noodzaak. De situatie in Oekraïne leert ons dat Europa beter moet zorgen voor de brandhaarden op het eigen continent, of voor de potentiële brandhaarden. Ik hoop dan ook echt dat het toelatingsproces versneld wordt zodat we in ieder geval kandidaat-lid kunnen worden.’

Vooral de afgelopen maanden is de retoriek van Dodik aan het verharden. Hij noemde Bosnië-Herzegovina een ‘miskraam’, een tot mislukken gedoemd ‘westers experiment’ om samenwerking tussen etnische groepen af te dwingen. Hij ontkent dat de genocide in Srebrenica ooit heeft plaatsgevonden en noemt het een ‘gefabriceerde mythe’. Ook trok hij zijn Bosnische Serviërs terug uit het federale parlement, net als een aantal andere federale instellingen, en kondigde bovendien aan een eigen leger op te willen richten; een stap die praktisch gelijkstaat aan afscheiding zonder haar uit te roepen. Niet voor niets rapporteerde de hoge vertegenwoordiger van de Verenigde Naties in Bosnië afgelopen november dat de plannen van Dodik een ‘existentiële dreiging’ betekenen voor het voortbestaan van Bosnië.

Er zijn internationale waarnemers die zeggen dat Bosnië-Herzegovina te maken heeft met de meest serieuze politieke crisis sinds de oorlog. Is het niet riskant een kandidaat-lid toe te laten waar het zo rommelt?

‘We bevinden ons inderdaad in een heel serieuze crisis. Er zijn mensen, aanhangers van Dodik vooral, die ons land proberen te verdelen. Dat moet alleen geen excuus zijn voor de EU om ons niet toe te laten. Sterker nog: het zou juist een argument moeten zijn ons wel toe te laten. De Westelijke Balkan bevindt zich nu eenmaal in de buik van Europa – we zijn er simpelweg onderdeel van. En omdat Bosnië-Herzegovina het hart vormt van die Westelijke Balkan, betekent dat automatisch dat de stabiliteit van Bosnië-Herzegovina van belang is voor de stabiliteit van heel Europa.

‘De makkelijkste manier om die stabiliteit te waarborgen, is door ons toe te laten tot de Europese instituties. Ik kan eigenlijk geen goed argument bedenken waarom de EU de landen op de Westelijke Balkan zou wegduwen. We hadden het eerder al over de Russische invloed op de Balkan. Als er geen tijdige actie vanuit Europa komt, betekent dat automatisch een opening voor dergelijke invloeden. En dat willen we niet. We willen juist een weg inslaan die ons naar de EU en de Navo voert. Dat is namelijk onze weg naar buiten, onze way out.’