Positie Johnson wankel na juridische afgang, maar premier zelf wil van geen aftreden weten

Boris Johnson wacht woensdag een furieus onthaal in het Lagerhuis dat hij onlangs voor vijf weken had geschorst. Deze parlementaire ‘reünie’ volgt op een historische uitspraak waarin de hoogste rechters van het land unaniem hadden geoordeeld dat het omstreden schorsingsverzoek van de premier aan de koningin in strijd was met de wet.

Leden van de oppositie schreeuwen om Johnsons vertrek, maar Labours Jeremy Corbyn aarzelt over het indienen van een motie van wantrouwen. ‘Het is onmogelijk voor ons om tot de conclusie te komen dat er een reden was, laat staan een goede reden, om Hare Majesteit te adviseren het parlement vijf weken lang te schorsen. We kunnen niet speculeren over wat de beweegredenen van de regering waren. Hieruit volgt dat de beslissing onrechtmatig was.’ Met deze woorden zorgde Supreme Court-voorzitter Lady Hale voor een schokgolf in het Verenigd Koninkrijk. Nooit eerder had een Britse premier zo’n uitbrander gekregen.

^{Wilt u dit verhaal liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

Binnen een mum van tijd verscheen een triomfantelijke Lagerhuisvoorzitter John Bercow bij het Paleis van Westminster om, in de stromende regen, aan te kondigen dat de schorsing voorbij was en dat de volksvertegenwoordigers terug kunnen komen. In Brighton besloot oppositieleider Jeremy Corbyn zijn voor woensdag geplande congrestoespraak met een dag te vervroegen zodat hij zijn plek in het Lagerhuis weer kan innemen. De roep om Johnson’s aftreden galmde door het medialandschap, vaak met een Schots accent.

Buckingham Palace zweeg, balend dat de koningin op het verkeerde been was gezet.

De hoofdrolspeler deed alsof er niet aan de hand was. Vanuit New York liet Boris Johnson, staand voor een gebouw dat als bijnaam ‘de trap naar nergens’ draagt, weten dat hij het totaal oneens is met de rechters, maar dat hij hun oordeel zal respecteren. Hij besloot gewoon zijn toespraak voor de Verenigde Naties te houden en kreeg lof van Donald Trump. Wel besloot hij vervroegd terug te vliegen naar Londen om zich tijdig in het vijandige parlement te melden.

Met tegenstribbelende kamerleden was de verdaging van het parlement (de zogenoemde ‘prorogatie’) daar twee weken geleden van start gegaan. De regering beweerde dat het nodig was vanwege de partijcongressen, gevolgd door de troonrede van de koningin. Het had er alle schijn van dat de regering het parlementaire Brexit-debat wilde stoppen, reden dat zeventig kamerleden, anti-Brexit campagnevoerder Gina Miller en oud-premier John Major twee rechtszaken hadden aangespannen, in Londen en Edinburgh.

Aanval op democratie ‘extreem’

Het Engelse gerechtshof gaf de regering gelijk, maar Schotse rechters schaarden zich aan de kant van de klagers. Gaandeweg de drie zittingsdagen bij het Supreme Court werd vorige week duidelijk dat de elf rechters grote moeite hadden met het regeringsbesluit. De aantasting van de democratie was, zo oordeelden ze, ‘extreem’. Dat ze unaniem en in zulke harde bewoordingen zouden oordelen, dat hadden weinigen verwacht. Het eindoordeel werd bejubeld als een overwinning voor de rechtsstaat.

Een oplossing voor de politieke crisis is de spectaculaire uitspraak niet. In het Britse politieke systeem rust de macht van de premier op een Kamermeerderheid, maar die heeft hij verloren omdat fractiegenoten uit boosheid met de mislukte verdaging van het parlement zijn opgestapt. Maar tegelijkertijd deinst het parlement er voor terug de regering te laten vallen, uit angst voor nieuwe verkiezingen en voor het risico dat het Verenigd Koninkrijk per ongeluk, zonder akkoord, uit de Europese Unie kantelt.

Veel aandacht gaat uit naar Johnson’s topadviseur Dominic Cummings en diens ‘het volk tegenover de gevestigde orde’-strategie. Bluffend en wel probeert hij de succesvolle Vote Leave-campagne voor het EU-referendum over te doen, inclusief alle tactieken die soms over het randje van de wet gaan. Een land regeren, zo merken Johnson en Cummings nu, is niet hetzelfde als campagnevoeren. Dat hebben elf rechters in harde bewoordingen laten weten.

Wat gaat het Lagerhuis doen?

Het is onwaarschijnlijk dat Jeremy Corbyn met een motie van wantrouwen komt. Hij wil pas verkiezingen nadat uitstel van Brexit een feit is. Dit heeft niet alleen te maken met de angst voor een No Deal. Wanneer er uitstel komt breekt Johnson zijn belofte dat de Britten op 31 oktober de EU verlaten, waarna The Brexit Partij een deel van het Conservatieve electoraat kan wegsnoepen. Dat is gunstig voor Labour. Ook als de Britten met een deal de EU verlaten, kan Labour profiteren van de afgesleten stem op rechts.

Wat gaat het parlement dan wel doen?

Labour wil proberen de Conservatieven zo veel mogelijk schade toe te brengen. Dat kan de regering er middels een motie toe te dwingen het prorogratie-advies te publiceren. Tevens zullen leden van de oppositie zoveel mogelijk mails en memo’s van Johnson en diens adviseurs in handen willen krijgen, zoekend naar bewijzen dat het parlement en de koningin met opzet op het verkeerde been zijn gezet. Dat zelfs leiden tot afzetting.

De regering op zijn beurt zal mogelijk twee nieuwe prorogatieverzoeken indienen. Komende week vindt het Conservatieve partijcongres plaats, wat drie werkdagen in beslag neemt. Tevens wil de regering het parlement enkele dagen voor de troonrede ontbinden. Zulke verzoeken zijn gebruikelijk en zullen weinig weerstand oproepen.

Wat zijn de gevolgen voor Brexit?

De Europese Commissie wilde niet reageren op de uitspraak. Brussel houdt de handen voor de oren, om niet te worden afgeleid door de geluiden die de Britse Brexit-oorlog veroorzaakt. De EU wil slechts een ding: zo snel mogelijk een deal. De interventie van de geleerde Lords en Ladies verandert daar niets aan. Johnson heeft meerdere malen gezegd dat het parlement zijn werkzaamheden om tot een goed akkoord te komen moeilijker maakte door een No Deal uit de vergelijking te halen. Door de prorogatie terug te draaien wordt het volgens de premier nog moeilijker.

Met de uitspraak heeft het Supreme Court Johnson er in ieder geval aan herinnerd dat er met ’s lands wetten niet te spotten valt. Johnson blijft erbij dat de Britten de EU eind volgende maand hoe dan ook gaan verlaten, maar dat hij ook het No Deal-verbod van het Lagerhuis gaat respecteren. Hoe dit samengaat blijft een raadsel. ‘Hij probeert een cirkel vierkant te maken’, verklaarde voormalig Supreme Court-rechter Jonathan Sumption eerder deze week op de BBC, eraan toevoegend dat de premier niet zozeer liegt alswel een absurde positie inneemt.

Politiseert de rechtspraak?

Tien jaar geleden verlieten de Lords of Appeal in Ordinary, beter bekend als de Law Lords, het Hogerhuis. De aanwezigheid van ’s lands hoogste rechters in het parlement werd gezien als een inbreuk op de scheiding der machten. Voortaan vormden ze The Supreme Court, zetelend aan de andere kant van het parlementsplein. Anders dan Amerikaanse zijn de Britse rechters politiek neutraal en houden ze zich zo ver mogelijk verwijderd van politieke vraagstukken. Voor deze ene keer, zo staat in het arrest, wilden ze een uitzondering maken.

Dat alle elf Supreme Court-rechters tot een gelijkstemmig oordeel zijn gekomen bewijst dat ze hun spierballen wilden tonen en de regering op haar plaats wilde zetten. Volgens critici zetten ze hiermee een precedent en gaan ze op de stoel van politici zitten. ‘Het grote probleem is dat we de Rule of Law nu aanzien voor The Rule of Lawyers,’ zegt de bekende historicus David Starkey. Hij wijst op de onder Willem III van Oranje opgestelde Bill of Rights waarin staat dat ‘de handelingen in het parlement niet moeten worden bestreden of in twijfel worden getrokken in een ander hof of op enkele andere plek.’

De uitspraak heeft geleid tot voorstellen om rechters voortaan door kamerleden te laten horen voordat ze tot de Supreme Court toetreden, net zoals in de Verenigde Staten gebeurt. Een ander gevolg is dat rechters, meer dan nu al het geval is, kwetsbaar worden voor politiek getinte aanvallen.