Politieke nieuwkomers op het Binnenhof laten meeste gemeenten links liggen

Wie heeft er zin om mee te doen aan de raadsverkiezingen van deze week in vier gemeenten? En wie doet er straks in maart volgend jaar mee in álle gemeenten?

Niet JA21, dat eerst volwassen wil worden. ‘We bestaan nog maar kort, dus we willen niet te veel risico’s nemen en stabiel groeien’, aldus partijleider Joost Eerdmans.

Ook niet Volt, dat kampt met een tekort aan kandidaten, vooral vrouwelijke. ‘In de gemeenten waar het probleem speelt, gaan we nu eerst verder met de lokale uitbouw van de partij’, aldus een woordvoerder.

De BoerBurgerBeweging (BBB) misschien? Ook niet, meldt partijvoorzitter Erik Stegink. ‘Daar is het nu echt nog te vroeg voor.’

Wil Bij1 dan wel een poging wagen? Nog niet. ‘We hebben geen haast om de grootste te worden’, aldus een woordvoerder.

Daarmee is het beeld geschetst: de versplintering die in de afgelopen jaren de Tweede Kamer in de greep kreeg, zet nauwelijks door op lokaal niveau. Behalve BBB, Volt, JA21 en Bij1 komen ook iets oudere partijen als Denk, 50Plus en de Partij voor de Dieren (PvdD) in maart 2022 in nog geen 10 procent van de gemeenten op het stembiljet.

Lokale stagnatie

Er zijn veel redenen voor die lokale stagnatie. Voor veel nieuwe partijen komen de gemeenteraadsverkiezingen volgend jaar eenvoudigweg ‘te vroeg’. Zo was het voor JA21 een ‘lastige afweging’ volgens partijleider Eerdmans, aangezien er sprake was van ‘veel animo in de steden’. Maar om een al te snelle groei van de partij te voorkomen, zal zij voorlopig alleen meedoen in Amsterdam, waar Annabel Nanninga al voor JA21 in de gemeenteraad zit.

BBB doet om dezelfde reden helemaal niet mee aan de gemeenteraadsverkiezingen en gooit het over een andere boeg: lokale partijen kunnen zich als ‘BBB Bondgenoot’ bij de partij aansluiten. Het is nog niet bekend in hoeveel gemeenten dat bondgenootschap tot stand komt. ‘In Gelderland, Overijssel en in het noorden van het land is er veel interesse’, zegt de partij.

Bij1 doet in slechts acht gemeenten mee. ‘We zijn actief op meerdere plekken, maar dit zijn de gemeenten waar we goed genoeg zijn klaargestoomd en een bijdrage kunnen leveren’, aldus een woordvoerder van de partij.

Een groot tekort aan leden

Zo klinkt het bij de meeste partijen die in het afgelopen decennium het licht zagen en die met succes hun plek veroverden op het Binnenhof: de lokale ambities zijn klein of bestaan niet. Waar VVD, D66, CDA, PvdA, GroenLinks en de SP van oudsher hun uiterste best doen om in zo veel mogelijk gemeenten vertegenwoordigers te leveren, laten de meeste nieuwkomers deze stembusronde schieten. Zelfs Geert Wilders’ PVV (alweer vijftien jaar oud) laat meer dan 99 procent van de gemeenten aan andere partijen over.

Dat is geen verrassing, zegt Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen. ‘De partijen hebben simpelweg niet genoeg leden hebben om mee te kunnen doen aan alle gemeenteraadsverkiezingen. Het is fysiek onmogelijk.’ Een groot verschil met de ‘oude zes’ is ook dat nieuwere partijen hun organisatorische structuur nog niet op orde hebben.

Ook de partijen voor wie het niet de eerste ronde raadsverkiezingen is, doen mee in een beperkt aantal gemeenten. Denk mikt op zeventien gemeenten en partijen als 50Plus en PvdD houden het op ongeveer dertig, nog geen 10 procent van het totaal. ‘Het is voor 50Plus pas de tweede keer dat we in meerdere gemeenten meedoen. We kiezen voor een gestage groei in het aantal gemeenten’, aldus een woordvoerder.

Forum voor Democratie

Alleen Forum voor Democratie zegt van plan te zijn in ‘zo veel mogelijk gemeenten’ mee te doen. Dat lukt deze week in elk geval bij alle vier de herindelingsverkiezingen, in Land van Cuijk, Purmerend, Maashorst en Dijk en Waard. In hoeveel gemeenten het in maart volgend jaar gaat lukken, kan de partij nog niet zeggen.

Hoewel het contrast met de oude partijen groot is, krijgen ook die het steeds lastiger, vooral door de populariteit van lokale partijen die sinds de jaren negentig opkomen.

‘Gevestigde partijen hebben ook moeite met het vinden van kandidaten’, aldus Voerman. Hij noemt als voorbeeld de VVD. Hoewel dat landelijk gezien de grootste partij is, staan de liberalen met hun ledenaantal onder aan de toptien.

‘In totaal zijn 321 duizend Nederlanders lid van een politieke partij. Stel dat 20 procent daarvan politiek actief is. Dat zijn ongeveer 60 duizend leden tegenover 10 duizend raadszetels. Per zetel kun je dus uit zes mensen kiezen. Dat is geen ruime keuze.’

De drempel omlaag?

Veel landelijke partijen hanteren bovendien criteria voor leden die willen deelnemen aan de gemeenteraadsverkiezingen. Voerman: ‘Veel lokale partijen hebben een minder hoge drempel en een minder vaste organisatorische vorm, waardoor het makkelijker is om kandidaten te rekruteren.’

Landelijke partijen zullen zich de komende jaren moeten aanpassen. Nu doen ze soms al mee onder een andere naam of werken ze lokaal samen met andere partijen om mee te kunnen doen. Voerman ziet dat lokale afdelingen ook steeds vaker op lokale partijen gaan lijken, voornamelijk door het dalende ledenaantal. ‘Het kan in de toekomst normaler worden voor gevestigde partijen om hun structuur te veranderen en net als lokale partijen niet-leden op hun kandidatenlijst te zetten.’

Of dat op de lange termijn ook tot veranderingen tussen de lokale politiek en het Binnenhof zal leiden, durft Voerman nog niet te zeggen. ‘Ze kunnen zich altijd distantiëren als ze niet willen worden afgerekend op wat er in Den Haag gebeurt, maar de interactie tussen lokale afdelingen en de landelijke politiek zal niet snel vervagen.’