'Politiek botst met de werkelijkheid'

Bedoeling van de schaalvergroting was volgens Verlaan de doelmatigheid te vergroten, omdat deze begrippen in Den Haag onlosmakelijk met elkaar verbonden zouden zijn. Maar fusies gaan meestal gepaard met chaos en stammentwisten, weet ze, en het duurt in de regel enkele jaren voordat de rust is weergekeerd en die doelmatigheid zich aandient. Tegen die tijd heeft de politiek haar belangstelling voor het onderwerp echter allang verloren, zegt Verlaan.

'Beleidsvoorbereiding is een tak van sport waarin we in Nederland heel goed zijn. Daarvoor worden op elk departement enorme afdelingen in leven gehouden. De afdelingen implementatie zijn echter lang niet zo uit de kluiten gewassen. Zij genieten in het ambtelijk verkeer ook veel minder prestige.'

Dat is te merken ook, meent ze. Verlaan: 'Die beleidsvoorbereiders sodemieteren hun verlangens over de heg, en bekommeren zich er verder niet meer om. Dat wordt aan de betrokken instellingen overgelaten.'

De beroeps- en volwasseneneducatie (bve) - het werkterrein van de 45 ROC's die Nederland telt - draagt volop de sporen van die werkwijze, meent Verlaan. Neem bijvoorbeeld de afbakening van deze sector. Het is niet onlogisch dat de scholen voor middelbaar beroepsonderwijs in grote conglomeraten zijn samengevoegd. Minder duidelijk is echter hun verwantschap met de volwasseneneducatie - verzamelnaam voor de vroegere moedermavo, open school, avond-hbs en aanverwante vormen van inhaalonderwijs.

Toch zijn beide sectoren op voorspraak van de politiek bijeengevoegd. Verlaan: 'Het heeft vermoedelijk te maken met het optimisme van voormalig minister Ritzen. Hij ging ervan uit dat de massale deelname aan het reguliere onderwijs de volwasseneneducatie weldra overbodig zou maken. In afwachtig van dat heuglijke moment is het inhaalonderwijs aan het mbo toegevoegd. Vraag me niet naar het waarom, want het had in mijn ogen veel meer in de rede gelegen de scholen voor voortgezet onderwijs dagelijks een uurtje langer open te houden.'

De Haagse logica werd er voor Verlaan nog veel ondoorgrondelijker op toen de vervlechting van beide sectoren niet tot uiting kwam in de financiering. Het beroepsonderwijs wordt rechtstreeks door het rijk betaald, inhaalonderwijs valt onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten.

En om het nog ingewikkelder te maken, geldt daarbij het zogenoemde woonplaatsbeginsel. Iemand die deelneemt aan een vorm van volwasseneneducatie, moet dat doen in de eigen gemeente, ook als hij elders werkt.

De grootste misvatting is volgens Verlaan dat het onderwijs genoeg zou hebben aan de toegekende budgetten. Dat is volgens haar al jaren niet meer het geval. Zelfs voor de bekostiging van de primaire taken zijn de instellingen aangewezen op incidentele geldschieters. Zolang de overheid meent dat het onderwijs zich met de rijksbijdragen kan bedruipen, legt ze de scholen allerlei beperkingen op bij de verwerving van alternatieve inkomstenbronnen.

'De politiek heeft een blinde vlek voor onderwijs', zegt Verlaan. 'In een vorig leven heb ik als ambtenaar gediend onder een onderwijsminister die de praktische gevolgen van zijn begroting negeerde.'

En Kamerleden, vindt ze, weten vaak helemáál niet waarover ze het hebben. Verlaan: 'Neem zo'n mevrouw Barth, die betoogt dat in het onderwijs voor iedereen de lat wat hoger moet worden gelegd. Als ik dat hoor, denk ik: arm kind. Wie gaat jóu nou eens bijles geven?'