Polen demonstreren tegen beperking persvrijheid
Leszek van 63 stopt midden in een zin, pakt de rode toeter om zijn nek, en blaast er hard en lang op. Toeterend uit hij zijn woede op regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). 'Niets laten ze heel van dit land.'
Samen met zo'n tweeëneenhalf duizend andere Polen neemt Leszek deze zaterdagmiddag de vrieskou in Warschau voor lief om voor de Sejm, het Poolse parlement, het aftreden van de regering te eisen. Er is thee en soep om de kou te verdrijven. 'Dictatuur', scanderen de Polen, en 'wegwezen Jaroslaw', verwijzend naar PiS-partijleider Jaroslaw Kaczynski.
Vierentwintig uur eerder, op vrijdagmiddag, is de impasse ontstaan tijdens een plenair debat in de Sejm. Op tafel ligt dan een voorstel van PiS dat de bewegingsvrijheid van Poolse media inperkt. Krijgt de regering haar zin, dan mogen vijf stations voortaan de debatten filmen (dat is nu nog onbeperkt). Andere media mogen met maximaal twee verslaggevers aanwezig zijn. Een parlementslid van oppositiepartij Burgerplatform loopt uit protest naar voren met een bordje 'wolne media' ('vrije media'). De parlementsvoorzitter (PiS) weigert hem het woord te geven waarna de fractie van Burgerplatform naar voren komt en het spreekgestoelte kaapt. De contouren van een crisis zijn daar.
De PiS-fractie wil ondanks de bezetting de begroting voor 2017 afgehamerd zien, en wijkt uit naar een kleiner zaaltje. Daar, buiten het zicht van de camera's, stemt de partij rond tien uur 's avonds door middel van het opsteken van handen. Een gotspe, vindt de oppositie: nog nooit sinds de val van het communisme is in Polen buiten de plenaire zaal gestemd. Allerhande vragen zoemen daarna rond: waren er genoeg parlementariërs om de stemming geldig te maken? Wie stak zijn hand op, en waren het wel allemaal parlementsleden?
De werkwijze van PiS veroorzaakt online veel verontwaardiging. #Wolnemedia gaat viraal, voor de Sejm verzamelen zich enkele duizenden boze Polen. Onder hen is ook zestiger Leszek die vlakbij het parlement woont. Plukjes demonstranten blokkeren de uitgangen van de Sejm. Ze willen het parlement dwingen de stemming over te doen. Leden van Burgerplatform komen af en toe naar buiten om hen te bedanken, en zetten daarna hun sit-in in de plenaire zaal voort.
Het leidt tot diep in de nacht tot kolderieke scènes. Wanneer twee leden van een kleine oppositiepartij rond één uur naar buiten komen, houden demonstranten hen tegen. 'Vooruit, naar binnen, doe jullie democratische plicht!' Een van de twee zwicht voor de druk, draait zich om en sjokt terug naar het parlement. De ander beent woedend naar zijn auto. Uiteindelijk zal de ongewapende oproerpolitie die nacht hardhandig ingrijpen, waarna Kaczynski en premier Beata Szydlo in auto-escorte het parlement kunnen verlaten. Leszek gaat pas om vijf uur slapen.
Een dag later ziet hij hoe Mateusz Kijowski de demonstranten vanaf een klein podium aanvuurt. 'Wij zijn Polen!'. Iedereen hier kent Kijowksi - de met een paardenstaart uitgedoste frontman van het Comité ter verdediging van de Democratie (KOD). Hij heeft opgeroepen tot een 'Maidan' naar Oekraïens voorbeeld. Voorlopig is dat met deze opkomst puur wensdenken. Demonstraties van KOD vinden vrijwel iedere week plaats. 'Maar dit keer is het echt serieus', zegt Diana Filipowicz (38). 'Ik wil niet onder een onvrij regime leven.'
Te midden van één van de grootste parlementaire crises die Polen in jaren beleefd heeft, is dat dit weekend een veelgehoord sentiment: dit keer gaat PiS te ver. Het toepassen van censuur of zelfcensuur is in de relatief jonge Poolse democratie geen novum, dat deden voorgangers ook al. Maar PiS trekt zich weinig aan van de democratische spelregels, en roept zo spoken uit het Poolse verleden op. Kijk naar Jaroslaw Kaczynski, de meest omstreden vrijgezel en kattenbezitter van Polen: hij is noch premier, noch president, en hoeft dus geen verantwoording af te leggen. Toch twijfelt niemand eraan dat hij de soeverein is die de Poolse koers bepaalt.
Zondag gingen de demonstraties door, terwijl president Duda gesprekken begon met alle partijleiders om de crisis te bezweren. 'Mijn partij heeft de persvrijheid niet in willen perken', zei Senaatsvoorzitter (en PiS-lid) Stanislaw Karczewski sussend. Maar oppositiepartijen Nowoczesna ('Modern') en Burgerplatform toonden zich niet overtuigd en zeiden hun sit-in desnoods tot dinsdag voort te zullen zetten.
