Poker en patience ineen: formatiespel zet relaties tussen partijen op scherp

Formeren is ook theater. Alexander Pechtold ging dinsdag demonstratief lunchen met Jesse Klaver. Daarna maakten de politieke voormannen nog een ommetje. Op de vraag of hij regeren met GroenLinks ziet zitten, antwoordde Pechtold kort en bondig: 'Ja.'

Na twee dagen verkennen onder leiding van Edith Schippers draait alles om één vraag: welke partij helpt VVD, CDA en D66 aan een meerderheid in beide Kamers? GroenLinks of de ChristenUnie?

Alle andere varianten zijn voorlopig van tafel geveegd, inclusief de door GroenLinks gesuggereerde zespartijencoalitie zonder de VVD. Geen draagvlak.

Concessies

De blikken zijn nu gericht op Klaver, maar de GroenLinks-leider vraagt zich af of de andere partijen wel bereid zijn inhoudelijke concessies te doen. Verkenner Schippers gaat daarom donderdag met de vier partijen gezamenlijk om de tafel zitten.

Aanvankelijk was de VVD'er van plan haar opdracht vandaag af te ronden. Dat is een week uitgesteld. Schippers zal vandaag ook nog eens praten met PVV-leider Geert Wilders, al wordt dat vooral gezien als een symbolische geste aan de tweede partij van Nederland.

De formatie van een kabinet-Rutte III dreigt nu vooral uit te lopen op een wedstrijdje armdrukken tussen Pechtold (D66) aan de ene kant en Mark Rutte (VVD) en Sybrand Buma (CDA) aan de andere kant.

Electoraat

D66 heeft als enige partij uit 'het motorblok' een duidelijke voorkeur voor Klaver als vierde regeringspartner. Dat sluit aan bij de wensen van de D66-kiezers. Uit nieuw onderzoek van de Volkskrant en de Universiteit van Amsterdam, uitgevoerd door Kantar Public, blijkt dat 52 procent van het D66-electoraat GroenLinks graag als vierde coalitiepartner ziet.

Pechtold staat daarnaast onder druk vanuit zijn partij. Een invloedrijke coryfee als Jan Terlouw wil niet dat D66 zonder GroenLinks gaat regeren. Op het Binnenhof wordt gesproken over de touwtje-uit-de-brievenbusvleugel van D66.

Ook Jesse Klaver staat onder druk. Niet alleen willen binnen GroenLinks genoeg mensen eindelijk eens regeren, ook 66 procent van zijn kiezers wil graag deel uitmaken van een coalitie met VVD, CDA en D66.

Klaver hoopt donderdag te horen dat naast Pechtold ook Rutte en Buma samenwerking zien zitten. Tegelijk zal hij weten dat er bij de twee rechtse partijen grote bedenkingen bestaan over GroenLinks. CDA en VVD willen niet meer nivelleren, pleiten voor een streng immigratiebeleid en zijn afkerig van al te ingrijpende milieubelastingen. GroenLinks wil wél nivelleren, 'een humaan asielbeleid' en een radicale vergroening van het belastingstelsel. 'De verschillen zijn megagroot,' erkende Klaver gisteren.

De achterbannen van VVD en CDA zitten bovendien niet op een samenwerking met Klaver te wachten. Uit het onderzoek van Kantar Public blijkt dat slechts 29 procent van de VVD-kiezers en 33 procent van de CDA-kiezers dat een goed idee vindt.

Vanuit de coulissen

In de coulissen staat Klavers potentiële vervanger al klaar. Gert-Jan Segers predikt nu bescheidenheid - 'verkiezingswinnaar GroenLinks' is volgens hem aan zet - maar de ChristenUnie-leider stapt weer uit de schaduw als de onderhandelingen mislopen.

Klaver wil niet een pauzenummer worden op weg naar een coalitie met de ChristenUnie. Omgekeerd leven er bij VVD en CDA twijfels over de motieven van GroenLinks. De partijen vragen zich af of Klaver echt bereid is tot regeren. Als coalitiepartner wordt GroenLinks 'een black box' genoemd. De partijleden - inhoudelijk geharnaster dan de jonge electorale beweging die Klaver op de been kreeg - hebben het laatste woord. Klaver zal een buit moeten binnenhalen om zijn partijcongres ervan te overtuigen dat regeren met 'drie rechtse partijen' een goed idee is.

Zo is het grote onderhandelingsspel begonnen. 'Het is roulette, patience en bridge ineen', aldus een bron. Schippers moet donderdag uitvinden of er een basis is voor een formatie met GroenLinks. Het is meteen de vuurproef voor het beoogde 'motorblok' van Rutte III.