Plots staat Cuba bovenaan in de coronagrafieken, artsen luiden noodklok om tekorten

Cubaanse zorgmedewerkers schetsen in online verspreide noodkreten een situatie die doet denken aan het Italiaanse Bergamo begin vorig jaar. ‘De ziekenhuizen zijn overbelast, zieken moeten uren wachten op behandeling, er zijn te weinig covidtesten, basale medicijnen ontbreken, we komen ambulances tekort’, staat in een van de boze brieven. Familieleden van overleden patiënten delen op sociale media beelden van geliefden die nergens terechtkonden of stierven door een gebrek aan medische zuurstof.

Vorige week haalde premier Manuel Marrero Cruz zich de woede van Cubaanse artsen en verpleegkundigen op de hals. ‘De tekorten in de zorg zijn minder groot dan het aantal klachten dat we krijgen over het zorgpersoneel’, zei hij 10 augustus, nog geen maand nadat duizenden Cubanen de straat opgingen om te protesteren tegen schaarste en overheidsrepressie. Hij ontketende met zijn sneer een nieuw protest, dit keer online.

Woedende epistels

Ruim twintig zorgmedewerkers publiceerden een video waarin ze het opnamen voor hun collega’s. ‘Het instorten van ons zorgstelsel is niet de schuld van medici’, zeggen ze één voor één. Anderen schreven woedende epistels tegen Cuba’s machtigste politici. ‘Minister Marrero, waarom vraagt u niet aan het ministerie van Binnenlandse Zaken of zij de helft van hun duizenden patrouilleauto’s kunnen uitlenen als ziekenvervoer?’

De staat reageerde vervolgens met de implementatie van een wet die online kritiek tot misdrijf maakt. Een ogenschijnlijk overbodige wet; de overheid duldde al geen tegenspraak. Meerdere artsen werden na hun online beklag naar huis gestuurd. Maar extra censuur was niet de enige overheidsreactie op het zorgprotest. Terwijl het regime met de ene hand een klap uitdeelde, gaf het met de andere een schouderklop. President Miguel Díaz-Canel bedankte begin deze week het zorgpersoneel voor zijn ‘patriottisme’.

De boze berichten uit de ziekenhuizen geven een inkijkje in een systeem dat een sluimerende epidemie aankon, maar uiteindelijk werd overrompeld door een razendsnel aanzwellende golf. Sinds eind juni schieten de Cubaanse cijfers vrijwel alle andere covid-curves voorbij. Cuba’s epidemie, relatief naar bevolkingsgrootte, is inmiddels een van de heftigste wereldwijd.

Preventie

Cuba’s zorgstelsel is gebouwd op preventie, zegt de in Brazilië woonachtige Cubaanse viroloog Amilcar Perez-Riverol. ‘In de tweedelijnszorg, de behandeling, daar zitten de tekorten, het gebrek aan medicijnen, medici, infrastructuur.’ Een vaccinatiecampagne met eigen vaccins lijkt zijn eerste vruchten af te werpen in hoofdstad Havana, waar de situatie minder heftig is dan op het platteland, zegt de wetenschapper. Maar de staat kampt met een tekort aan naalden en kan nauwelijks opprikken tegen de besmettingen. Pas een ruime kwart van de 11 miljoen Cubanen is volledig ingeënt.

Preventie lukte lange tijd met vrijheidsbeperkingen en voorzorgsmaatregelen die werkten tegen de eerste coronagolf, maar niet tegen de deltavariant, zegt Perez-Riverol. Bovendien koos de overheid voor versoepeling van de maatregelen zodra economie begon te krimpen. Delen van het land gingen weer open voor toeristen.

De pandemie toont de zwakke plekken van een stelsel dat al jaren met tekorten kampt, zegt ook de Cubaanse wetenschapper David Fernandez Rivas die aan de Universiteit Twente onderzoek leidt naar vaccineren zonder naald. ‘Veel ziekenhuizen verkeerden al in slechte staat. Covid heeft bestaande problemen enkel vergroot.’ Het Amerikaanse handelsembargo, bijna even oud als de Cubaanse revolutie zelf, drukt in tijden van nood extra zwaar op het land, stelt hij.

Toen Cuba nog Sovjet-subsidies ontving beschikte het socialistische eiland over fantastische ziekenhuizen en medische opleidingen, vertelt de wetenschapper. Cubaanse medici verwierven wereldfaam dankzij medische missies en zijn nog steeds een belangrijke inkomstenbron voor de staat. Honderden artsen die tot voor kort in het buitenland de pandemie hielpen bestrijden, zijn de afgelopen tijd teruggeroepen.

Temidden van oplopende schaarste, een steeds diepere economische crisis en momenteel een ontwrichtende coronagolf heeft Fernandez zijn land mondiger zien worden, zegt hij. Cubanen gingen de straat op, spreken zich online uit en zelfs lokale media uiten af en toe voorzichtig kritiek. ‘Dat was tot een jaar geleden ondenkbaar. Wat Cuba nodig heeft is dialoog, polderen zoals in Nederland.’

Opvolger van twee Castro’s

Terwijl de crises zich opstapelen is ook de staat zoekende. De coronagolf is de zoveelste uitdaging voor Díaz-Canel, de man die de onmogelijk taak heeft twee Castro’s op te volgen terwijl hijzelf pas een jaar na hun revolutie werd geboren. In 2018 volgde hij Raúl Castro op als president, vier maanden geleden droeg de broer van Fidel ook het voorzitterschap van de Cubaanse Communistische Partij aan hem over.

De nieuwe leider lijkt opener dan zijn voorgangers. Het zorgsysteem was overbelast, gaf hij toe. Vanwege een technisch mankement hapert de productie van medische zuurstof, meldde hij. Het betekent nog niet dat de gewone Cubaan meer uitingsvrijheid krijgt. Díaz-Canel is het nieuwe gezicht van een zestig jaar oude staat, een regime dat ook zonder Castro aan het hoofd een maand geleden honderden demonstranten liet oppakken.