Pia Dijkstra verlaat het Binnenhof: ‘Na de moord op Els Borst ben ik voorzichtig geworden’

Met de Donorwet schreef zij het meest baanbrekende initiatief-wetsvoorstel van het afgelopen decennium op haar naam. De andere veelbesproken wet van haar hand, de wet Voltooid Leven, moet door een ander worden afgemaakt, want D66-Kamerlid Pia Dijkstra verlaat de politiek. Ze kijkt terug met gemengde gevoelens. ‘We zijn in het afgelopen decennium ongelooflijk verhard.’

Pia Dijkstra (65), boegbeeld van de medisch-ethische agenda van D66, maakt dinsdag bekend dat zij na de verkiezingen vertrekt uit de Tweede Kamer. ‘Rond die tijd krijg ik AOW. Dan is het tijd voor een nieuwe generatie. En ik wil zelf weer baas zijn over mijn tijd.’

In de Kamer groeide zij uit tot de grondlegger van de nieuwe Donorwet, die op 1 juli van dit jaar van kracht werd, en streed zij onvermoeibaar voor een wet voor levensbeëindiging bij ‘voltooid leven’. Dat bracht haar niet alleen vrienden. ‘Ik heb veel leren verdragen.’

Ze moet wat wegslikken. Een gesprek over de reacties die zij soms aantreft in haar mailbox en op de sociale media grijpt haar bij de keel. ‘We zijn in het afgelopen decennium ongelooflijk verhard. Het debat is lelijk geworden, vooral op de sociale media. Ik ben neergezet als iemand die mensen alleen ziet als een zak organen. Terwijl ik heel zorgvuldig vormgeef aan wetgeving die levens redt. Ik vind dat heel lastig. Wat moet je er tegenover zetten?

Tolerantiegrens

‘Twee maanden geleden heb ik mijn wetsvoorstel over Voltooid Leven ingediend. Als je dan ziet dat een predikant, werkzaam bij de EO als presentator, een plaatje van Magere Hein op Twitter zet met daaronder ‘Dood 66’... Ik heb veel leren verdragen, maar dit gaat echt ver over mijn tolerantiegrens.

‘Meestal reageer ik niet, maar in dit geval heb ik laten weten dat ik het niet vond kunnen. Dit doen sociale media dus met mensen van wie je verwacht dat ze op een respectvolle manier kunnen omgaan met verschillen van mening, dat ze zich verdiepen, snappen waar je het over hebt, ook bereid zijn te lezen.

‘Die ongelooflijke beschuldigingen en simplificaties…, ook van serieuze partijen. Kamerlid Madeleine van Toorenburg van het CDA zei dat D66 alleen bezig is met de dood, geobsedeerd is met de dood. De partij van dood en verderf. Dan vraag ik me af wat ze aan het doen is. Ik vind dat echt heel erg. Van Toorenburg liet later weten dat het niet zo bedoeld was.

‘Als zelfs collega’s dit soort uitlatingen doen, daar word ik bang van. Ik vind het gevaarlijk. Na de moord op oud-minister Els Borst in 2014 ben ik voorzichtig geworden. Er werd gezegd dat de dader een verwarde man was, een psychiatrische patiënt. Maar de Euthanasiewet die Els heeft ingevoerd, zou zijn motief zijn geweest. Hij is in zijn verwardheid wel geïnspireerd. Er was een dominee die na de moord op Els zei dat het een straf van God was.

‘Toch ben ik al die jaren met de trein naar Den Haag gekomen. Een keer werd ik op een heel erg onheuse manier toegesproken door een mevrouw. Toeval of niet, maar er zat een echtpaar bij van wie de vrouw toen zei: ‘Wilt u nu ophouden. Onze zoon is overleden en hij heeft vijf mensen geholpen omdat hij orgaandonor was.’ Toen was het meteen over. Dat is me erg bijgebleven.’

Doopsgezind

In 2010 was Pia Dijkstra al een nationale bekendheid. Twaalf jaar, van 1988 tot 2000, was zij presentator van het 8-uurjournaal bij de NOS. Daarna presenteerde zij medische tv-programma’s: Vinger aan de pols, Hoe bevalt Nederland, De Centrale Huisartsenpost en Het kinderziekenhuis. Zij begon in 1978 bij de Ikon, de Interkerkelijke Omroep Nederland.

‘Ik kom uit een Fries doopsgezind gezin. Dat is de meest vrijzinnige protestantse stroming. Je doet op je 18de belijdenis met een zelf geschreven tekst. Je kiest je eigen woorden, de reden waarom je lid wilt worden van zo’n gemeenschap, waarin iedereen gelijkwaardig is. Dat dna zit ook in D66. De zelfbeschikking, de keuzevrijheid, eigen verantwoordelijkheid. Het is niet zo’n grote stap tussen die twee.

‘Over orgaandonatie werd hier al jaren gepraat. De wachtlijsten voor organen bleven maar oplopen, de politiek kwam niet verder dan oproepen om te doneren. Dat heb ik opgepakt. Zo’n onderwerp is bij de meeste fracties een vrije kwestie. Dan stemmen Kamerleden naar hun eigen geweten. Ik heb wel met een paar Kamerleden gesproken voor de stemming. 50Plus bijvoorbeeld vroeg of ik bij hen langs wilde komen. Maar het zijn vooral patiëntenorganisaties geweest die het belang hebben uitgelegd. Tot de stemming wist ik echt niet hoe die zou uitvallen. Niet in de Tweede Kamer, niet in de Eerste Kamer.

Drions pil

‘Voltooid Leven komt ook niet uit de lucht vallen’, zegt Dijkstra, met een verwijzing naar ‘de pil van Drion’. In 1991 stelde rechtsgeleerde Drion een middel voor waarmee ouderen die klaar waren met het leven, dat zelf zouden kunnen beëindigen. ‘In 2016 stelde het kabinet-Rutte II, met VVD en PvdA, een regeling voor. Die heb ik opgepakt en omgezet in een wetsvoorstel. Anders blijft het een discussie die alle kanten opschiet.’

Daarna heeft het nog drie jaar geduurd voordat ze het wetsvoorstel indiende. D66 belandde in het derde kabinet Rutte en ondervond in de coalitie interne weerstand van CDA en ChristenUnie. Het heeft Dijkstra niet kunnen ontmoedigen. ‘Als ik kijk hoe de Euthanasiewet en de Donorwet tot stand zijn gekomen, dat heeft ook twintig, dertig jaar geduurd. Dit kan ook nog tijd kosten. Dat laat ik met gerust hart over aan een nieuwe generatie bij D66.’

Intussen hoopt zij op iets meer wederzijds begrip, meer bereidheid om naar elkaar te luisteren. Juist als het om zulke gevoelige kwesties gaat van leven en dood. ‘Het schuurt als een partij als de ChristenUnie dan zegt ‘laten we elkaar geen pijn doen’. Ze bedoelen dan altijd: doen jullie ons geen pijn! Maar dat moet wederkerig zijn. Als je zelf vindt dat iets niet kan vanuit jouw religieuze overtuiging, werp dan geen blokkade op voor die mensen die het wel willen. Je hoeft geen euthanasie te vragen, je hoeft niet om een abortus te vragen. Zij kunnen ervoor kiezen om het op een andere manier op te lossen. Maar geef de ruimte aan mensen die er wel op een goede, zorgvuldige manier gebruik van willen maken.’