Philips-ceo Frans van Houten: ‘NL2025 richt zich op onderwerpen waar we het wél over eens zijn in Nederland’

In 2015 richtte Philips-ceo Frans van Houten met zes andere topbestuurders ‘doetank’ NL2025 op. Het doel: ‘Een nog betere toekomst voor ­Nederland.’ Wat heeft het platform tot nu toe bereikt?

Een jaar of zeven geleden had Philips-topman Frans van Houten een aha-erlebnis met verwoestende gevolgen voor zijn vrije tijd: je kunt wel eindeloos jeremiëren over wat hullie in Den Haag verkeerd doen, maar wat doe je nou eigenlijk zelf? Zijn tijdens vele onderonsjes met premier Rutte en andere kabinetsleden gespuide ‘kritiek langs de zijlijn’ – te weinig geld naar ­onderwijs, te weinig Europa, te weinig flexibilisering, te veel bureaucratie – ­begon hem steeds meer tegen te staan.

‘We waren aan het einde van de crisis in 2013 alleen maar naar Den Haag aan het kijken, zo van: ‘Ja, maar de politiek doet het niet goed’, vertelt Van Houten op etage vijftien van de Breitnertoren, het door corona vrijwel verlaten Philips-hoofdkantoor in Amsterdam. ‘Dat vond ik een verkeerde houding, en toen is bij mij het kwartje gevallen.’

Van Houten richtte ‘doetank’ NL2025 op, samen met Feike Sijbesma (oud-DSM), Jan Hommen (oud-ING) en zes collega-­bovenbazen uit het bedrijfsleven. Allemaal op eigen titel overigens, niet namens hun bedrijf, benadrukt hij. Het doel: ‘Een nog betere toekomst voor ­Nederland.’ NL2025 probeert dit te bereiken door maatschappelijke initiatieven te steunen via de kennis en kennissenkring van het inmiddels bonte gezelschap achter het platform – van oud-­premier Jan Peter ­Balkenende tot Shell-topvrouw Marjan van Loon, van taekwondo-­wereldkampioen Samira El Idrissi en oud-schaatser ­Erben Wennemars tot viltkunstenaar Claudy Jongstra.

NL2025 is ook enigszins bedoeld als antiserum tegen de verdeeldheid, legt Van Houten uit. Sinds het officiële startschot in 2015 organiseert het platform regelmatig de onder ruim 145 duizend mensen gehouden enquête ‘Namens ­Nederland’ om de wensen van het publiek te peilen. In de eerste enquête bleek een grote meerderheid het eens te zijn over de drie pijlers van een beter Nederland, vertelt hij: ‘excellent onderwijs’, ‘duurzame groei’ en ‘vitale samenleving’. ‘NL2025 zegt: we doen niet mee aan de polarisatie, maar richten ons op onderwerpen waar we het kennelijk wel over eens zijn in Nederland. Je kunt blijven kibbelen over de 20 procent waarover je het oneens bent, maar ondertussen sta je stil.’

Inmiddels bestaat NL2025 zes jaar, een periode waarin de stichting vooral onder de radar van de openbaarheid bleef. Om het werk van zijn stichting meer voor het voetlicht te brengen, waagt Van Houten zich bij uitzondering aan een ­interview over NL2025. Tijd voor een ­tussenbalans.

Wie een bedrijf leidt dat beademingsapparaten maakt voor coronapatiënten en röntgenscanners tegen longkanker, kan ook denken: zo is het wel genoeg, qua wereldverbetering. Maar voor u, zegt Jan Hommen, is louter een goede ceo zijn niet voldoende. Waarom niet?

‘Dat is wat wij als bedrijf doen, maar daarmee sta je nog niet per se zelf vol in de maatschappij. Het gaat er ook om: wat is je eigen voorbeeldgedrag in je ­privétijd?’

Frans van Houten (1960) is het type dat ondanks een 80- tot 100-urige ­Philips-werkweek in de avonduren voor NL2025 nog naar Breda afzakt om twee uur lang met lokale ondernemers te spreken, beschrijft zijn kompaan Rob Schaerlaeckens. Presentator en NL2025-‘aanjager’ Wilfred Genee ontwaart zelfs cruijffiaanse trekken. ‘Wat mij opvalt bij mensen die ergens uitzonderlijk goed in zijn, is dat ze meestal heel normaal zijn gebleven. Dat zag je bij Cruijff, en dat zie je ook bij Frans – er zit geen arrogantie bij, je kunt gerust een grapje over hem maken. Genoeg mensen zijn dan beledigd, maar hij heeft geen last van een groot ego.’

Als belangrijke wapenfeiten van NL2025 noemt Van Houten bijvoorbeeld de Nationale Schoolleiders Toppen, waarop honderden schooldirecteuren, conrectoren en klassencoördinatoren samenkwamen om met gasten als zwemmer Maarten van der Weijden, oud-Ahold Delhaize-baas Dick Boer of minister Arie Slob (Onderwijs) over hun vak te praten. Of de door duizenden mensen bezochte Ahoy-bijeenkomsten van NLGroeit, dat ondernemers koppelt aan ruim driehonderd mentoren, zoals Jitse Groen (Takeaway.com) en Harold Goddijn (TomTom).

Diezelfde mentoren stonden afgelopen maanden klaar om door de coronacrisis gedupeerde ondernemers te helpen. Dit stond nog los van een arsenaal aan corona-initiatieven dat NL2025 steunde, zoals pakketten met desinfectans, zakdoekjes en water voor daklozen, extra koks voor de gaarkeukens van het Leger des Heils of duizenden ingezamelde laptops voor aan huis gekluisterde kinderen en ouders.

Toch klinkt er ook enige kritiek over de effectiviteit van NL2025. Wat leveren de inspanningen van het platform concreet op?

Wilfred Genee vreest dat NL2025 verzandt in veel woorden, weinig ­daden. ‘Het moet geen old boys network worden’, zegt hij. Er moet meer gebeuren, anders stopt hij.

‘Daarom zijn we ook allang niet meer alleen met die negen mannen uit het bedrijfsleven, maar hebben we vrijwel meteen een brede coalitie gevormd van sporters, kunstenaars, mensen uit de wetenschap en de overheid. En toen een jaar of twee geleden een aantal mensen bij ons zeiden: ‘We hebben het steeds over de volgende generatie, maar waar is die generatie dan bij NL2025?’, hebben we intern een groep met nieuwe leiders opgezet, waar twintigers en dertigers in zitten. Of neem het door ons gesteunde initiatief Young Impact: daar doen tienduizenden kids aan mee.’

Maar Genee had het ook over ‘veel woorden, weinig daden’. ‘Het mag ­allemaal wel wat zichtbaarder’, vindt hij.

‘Dat is ook een terugkerend gesprek bij ons: push je nou die initiatieven onder hun eigen merknaam, zoals Jongeren op Gezond Gewicht of Stichting Leerkracht? Of probeer je overal NL2025 aan te hangen? We zijn duidelijk begonnen als netwerk op de achtergrond. ­Tegelijkertijd hebben we natuurlijk wel herkenning nodig om alle aanjagers van NL2025 er goed bij te kunnen betrekken en nieuwe aanjagers te krijgen. Daarom treden we al iets meer in de publiciteit dan vroeger.’

De Volkskrant vroeg drie directeuren van goede doelen op jullie site wat ­samenwerken met NL2025 heeft opgeleverd. Een daarvan is IMC Weekendschool, een initiatief dat rechters, artsen, architecten en tal van andere beroepsgroepen al decennia ’s zondags laat lesgeven aan kinderen uit achterstandswijken. De directeuren waarderen jullie goede intenties, maar twee van de drie antwoordden: niets. De derde zei wel iets aan NL2025 te hebben gehad, maar om nou te zeggen dat jullie zijn ‘impact’ hebben vergroot, zoals jullie doel is, voert te ver.

De bij het interview aangeschoven Laurens van Vliet (40), duvelstoejager van NL2025, springt bij: ‘Kijk, niet elk initiatief heeft een concrete hulpvraag. De meeste vragen om geld. Maar wij zijn geen fonds. We kunnen wel samenwerken met fondsen, maar ‘hou mijn stichting of initiatief in leven’ doen we bewust niet. Sommige initiatieven zeggen: ‘Ik heb geld nodig voor een locatie.’ Nee, je hebt geen geld nodig, maar een locatie, en daar kunnen we bij helpen.

‘Soms is een telefoontje of bijeenkomst effectiever dan geld’, zegt Van Houten. Neem Fikks, dat mensen met schulden helpt via 842 ‘buddy’s’ – Jeroen Dijsselbloem was de eerste. ‘Wij hebben initiatiefnemer Ron Steenkuijl tijdens een NL2025-bijeenkomst in Breda in de groep geïntroduceerd. Dan loopt zo’n man dezelfde avond weg met meerdere ondernemers die zeggen: ik ga jou ­helpen.’

Kan het niet allebei: helpen én geld?

‘Dat zou kunnen. Philips steekt bijvoorbeeld geld in Young Impact, maar dat doen we als bedrijf, niet als NL2025. Initiatiefnemer Patrick Anthonissen zei: ik kan alleen beginnen als ik een aantal sponsoren heb. Vervolgens roepen wij in de zaal: wie wil Young Impact sponsoren? Dan gaat er een aantal vingers omhoog. Zo hebben wij hem geholpen. Als jij Patrick belt en vraagt: wat heb je aan NL2025 gehad, denk ik dat je een heel ­ander verhaal krijgt dan bij die drie ­directeuren die je sprak.’

Na het interview belt de Volkskrant met Young Impact en Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). Beide initiatieven loven NL2025. ‘Ik durf wel te zeggen dat Young Impact niet mogelijk was geweest zonder NL2025’, zegt Anthonissen. Zijn stichting helpt jongeren via ‘challenges’ de wereld beter te maken: auto’s wassen om geld in te zamelen voor de bedreigde amoerpanter bijvoorbeeld, of een 12 uur lange schietspelmarathon voor Stichting Kinderen Kankervrij, en zo nog vele duizenden initiatieven.

‘NL2025 gaf mij meteen een podium voor honderd invloedrijke mensen. Na m’n pitch kwamen er wel twintig mensen naar me toe die me konden helpen. Waar ik normaal gesproken een heel jaar over had gedaan – als het überhaupt was gelukt – was nu in één avondje geregeld.’

Philips en Shell betalen dankzij ­aftrekposten al een tijd geen winstbelasting. NL2025 zet zich in voor beter onderwijs, maar daar is belastinggeld voor nodig. Wringt dat niet?

Van Houten: ‘Elk bedrijf moet verantwoording afleggen over z’n sociale bijdragen, Philips ook. Maar ondertussen hebben we 12 duizend medewerkers en dragen we 500 miljoen euro loon- en ­dividendbelasting af en gaat er een werkgelegenheid en export uit van de ­fabrieken in Drachten en Eindhoven die vele malen groter is dan de Philips-omzet in ­Nederland. Wij hebben uit m’n hoofd 500 miljoen euro omzet in Nederland, en exporteren voor meer dan 2 miljard euro, dus wat een bedrijf doet voor de ­samenleving is wel iets breder dan winstbelasting.

‘Vanaf volgend jaar, als onze aftrekpost op is, betalen we weer meer dan 100 miljoen euro winstbelasting, wat enorm hoog is ten opzichte van onze 500 miljoen euro omzet in Nederland. Daar praat dan niemand over. Als we normaal gesproken op een omzet van 500 miljoen euro, zeg, 15 procent winst zouden maken – 75 miljoen euro – en daar 25 procent winstbelasting over zouden betalen, kom je uit op 18,75 miljoen euro. Maar wij betalen ruim 100 miljoen euro, omdat wij hier in Nederland veel activiteiten hebben die wereldwijd bijdragen aan de winst.’

Het ontbreekt NL2025 aan originele ideeën, vindt Wilfred Genee. Hij opperde bijvoorbeeld tegen Albert Heijn en Jumbo om het eten in hun winkels één week aan te duiden met ‘Dit is voeding’ – groente, fruit, noten – en ‘Dit is vulling’ – snoep, chips, ijs – om klanten bewuster te maken. Dat wilden de supermarkten niet. Durven concurrenten wel over hun eigen schaduw heen te springen bij NL2025, vraagt hij zich af.

‘De NL2025-respons zou zijn van: ‘Goh, Wilfred, ga het zelf maar doen.’ Want ­kritiek langs de zijlijn is niet goed. Maar laat ik een heel origineel voorbeeld noemen waarvan ik diep onder de indruk ben, iets wat Albert Heijn heeft gedaan. De schooluitval onder jonge vakkenvullers is erg hoog. Veel van die jongeren zijn al niet blij op school, gaan hun eerste geld verdienen in de supermarkt en vallen vervolgens uit op school. Wat heeft ­Albert Heijn gedaan? Het heeft huiswerkbegeleiding opgezet voor zijn vakken­vullers, waardoor het slagingspercentage is gestegen. Die jongeren worden dankzij Albert Heijn dus succesvoller. Ik vind dat een fantastisch voorbeeld.’

Van Vliet: ‘Maar roept Albert Heijn dit van de daken? Nee.’

Zouden ze dat niet moeten doen?

Van Houten: ‘Wellicht. Maar als NL2025 hebben we gezegd: kunnen andere bedrijven dat ook niet gaan doen, ook al was het een Albert Heijn-idee? En dat hebben veel bedrijven, en zelfs ­concurrenten, gedaan. Dat is toch ­geweldig?’