Pentagon moet ophouden met dwarsliggen in onderzoek

De dood heerst allang niet meer in de zuidwesthoek van Manhattan. De uitgestrekte bouwput is door hoge hekken omringd, dagjesmensen maken er foto's.

Gelukkig maar, zeggen omwonenden, lokale ondernemers en politici. Toch is '11/9'verre van vergeten. Een belangrijke rol in de verwerking van de aanslagen speelt de onafhankelijke commissie die onderzoekt hoe het zo mis kon gaan.

De sluipende tegenwerking vanuit Washington, de onwil om documenten te verstrekken en actief mee te denken, is een rampje bovenop de ramp. De commissie klaagde deze week over de tegenstribbelende federale overheid, en de reactie in New York was verbitterd.

De regering stelt zich 'meer op als het Sovjet-Kremlin dan als Amerikaanse overheid', fulmineerde de commentator van The New York Times woensdag. Niet zo handig, merkte de krant op, want over tien maanden moet er een compleet verslag liggen.

Tut-tut, zei de Wall Street Journal een dag later, ook in een hoofdcommentaar. De huidige regering zat er net negen maanden op 11 september. 'Vanwaar de haast? Het punt is toch niet om een paar publieke personen zo snel mogelijk op het dorpsplein op te hangen?'

Neen. Maar de National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States, ook 'de 11/9 Commissie'genoemd, moet haar werk goed kunnen doen. Om twee redenen. Er is de behoefte aan closure, het veelgebruikte, en misbruikte, therapeutische kernwoord van de Oprah Winfrey-cultuur. Niet dat de families van bijna drieduizend doden denken dat de pijn verdampt als de commissie uitlegt wat er is gebeurd. Maar openheid van zaken kan mensen helpen om verder te gaan, zeggen nabestaanden zelf al bijna twee jaar.

Het tweede en formele doel van het onderzoek is het blootleggen van het functioneren en mogelijke falen van politiek en inlichtingendiensten. Als de verantwoordelijkheid - naast die van Osama bin Laden en de negentien kapers - boven tafel kan komen, dan zal de commissie die moeten opsporen.

Het begin was vorig najaar moeizaam. Oud-minister Henry Kissinger was gevraagd om de onpartijdige voorzitter te worden van de club met vijf Republikeinen en vijf Decmoraten. Iedereen was blij - tot de onnavolgbare Kissinger weigerde om een klantenlijst van zijn consultancy-business te verschaffen. Exit Kissinger.

Nu is er een duo-voorzitterschap van Thomas Kean en Lee Hamilton, beiden capabele oud-politici. En soepel loopt het nog steeds niet. Zij zijn het die deze week in de media klaagden over stonewalling: het optrekken van een muur van geheimhouding en tegenwerking. 'De komende weken zal moeten blijken of we ons werk kunnen doen', stelde Kean scherp.

Oftewel: tot nog toe kunnen we dat niet. Vooral de ministeries van Defensie en Justitie werken niet mee, althans niet zoals president Bush beloofd had om 'onvoorwaardelijk'te doen. Op verzoeken (aan maar liefst 26 overheidsinstellingen) om documentenwordt langzaam of niet gereageerd. Bij getuigenverhoren met CIA-en FBIagenten zorgt Justitie steeds dat er minders bij zijn, collega's die meeluisteren en de getuige kunnen beïnvloeden.

Het panel heeft bij de ministers geklaagd, maar zonder resultaat. Daarom kwam er een schriftelijke verklaring. 'De tijd glijdt weg'zonder dat veel boven water komt. De verhoren schieten niet op. 'Je krijgt minder getuigenissen dan je zou wensen.'

De ministeries en het Witte Huis beloofden beterschap. Dat zal ook nodig zijn, want het vuurwerk moet nog komen. Het Republikeinse commissielid John Lehmann zei deze week tegen Time magazine dat de presidenten Bill Clinton en George Bush opgeroepen zullen worden om te kijken wat ze wisten en niet wisten over het terroristische gevaar van Al Qa'ida. Formele, juridische drukmiddelen heeft het panel niet; Bush en Clinton kunnen weigeren. Maar de publieke druk moet genoeg zijn om ook de zittende leider zover te krijgen. 'Het Witte Huis heeft steeds samengewerkt met de commissie, en zal dat blijven doen', zei Bush'woordvoerder Ari Fleisher alvast.

Dwarsliggen in het onderzoek is niet verstandig. Politiek gezien niet, want de kiezers zouden volgend jaar niet graag zien dat hun president geheimzinnig blijft doen over de binnenlandse constellatie waarbinnen de ramp kon gebeuren. En moreel niet. In het gat van ground zero wordt allang een nieuwe metrotunnel gebouwd. De dood is er niet meer. Maar de ellende is niet vergeten, en het verlangen naar de waarheid niet afgenomen.