Pensioen: daar knap je van op

De een snakt naar het eind van zijn werkende bestaan, de ander vreest een leven achter de geraniums. Levi van den Bogaard onderzocht wat mensen doen na hun pensioen en wat de invloed van pensionering is op hun leven en welzijn. Vrijdag promoveert hij aan de Universiteit van Amsterdam. Van den Bogaard baseert zijn conclusies op data van onderzoeksbureaus die duizenden mensen hebben bevraagd met vragenlijsten en met diepteinterviews.

Zegt u het maar: gaan we erop voor- of achteruit na ons pensioen?

'Pensioneren is goed voor de gezondheid: ten opzichte van vergelijkbare mensen die blijven werken, gaan pensionado's erop vooruit. Met name als mensen hun baan als stressvol ervaren. Hierbij hoeft het type werk niet uit te maken. Een stratenmaker kan evenveel stress ervaren als een directeur van een groot bedrijf. Hoe stressvoller mensen hun baan ervoeren, hoe meer ze na het stoppen met werken fysiek opknappen. Ik heb overigens niet gekeken naar medische dossiers, mensen hebben de vraag 'hoe gaat het over het algemeen met uw gezondheid' beantwoord, dat blijkt een simpele en directe vraag die een nuttig antwoord oplevert.'

En geestelijk? Vallen mensen in een gat?

'Je verliest een belangrijke rol in het leven, die moet je hervinden. Daarom kun je het best al voor het pensioen iets hebben waar je graag veel tijd in steekt: een hobby, familie of vrijwilligerswerk. Mensen willen graag meetellen.

'Het is belangrijk om na het pensioen een productieve dagvulling te hebben, daar halen mensen hun tevredenheid uit. Vrijwilligerswerk is een goed voorbeeld van doing well by doing good. Mensen willen een bijdrage leveren, anderen helpen. Dat is ook eigenbelang, je krijgt er sociale waardering door.'

Is opleidingsniveau van invloed op het welbevinden na het pensioen?

'Daar heb ik niet naar gekeken. Wel doen hogeropgeleiden en mensen die een beroep met een hogere status hadden vaker vrijwilligerswerk. Voor hen is het kwijtraken van een baan met complexiteit, uitdaging en creativiteit een ander soort verlies.

'Ik heb overigens geen bewijs gevonden voor het veelgehoorde idee dat het vooral de fysiek zware beroepen zijn waarin mensen snakken naar hun pensioen. Het lijkt juist eerder de psychologische druk dan de fysieke druk te zijn die van belang is.

U ontdekte dat afscheidscadeaus een belangrijke rol spelen.

'Verbazingwekkend genoeg is er geen enkel onderzoek naar afscheidsrituelen gedaan. Een cadeau en vooral de ceremonie eromheen, blijkt belangrijk te zijn voor het welbevinden na het pensioen. En dan gaat het niet om dure, grote cadeaus. Mensen willen geen afscheidshorloge dat iedereen krijgt. Ze willen een persoonlijk cadeau. Verder is het van belang dat het cadeau niet alleen van de baas komt, maar ook van collega's.

'Hoe hoger mensen hun afscheid waarderen, hoe meer levenstevredenheid ze vlak na hun pensioen en zelfs een paar jaar later nog ervaren. Het verbaasde me dat een simpele ceremonie van een uurtje zo'n blijvend effect kon hebben. Maar ik begrijp het ook wel. Het is een schakelmoment, gaat over waardering.'

We moeten steeds langer doorwerken, is dat vanuit uw studie bezien logisch?

'Het gaat altijd over de kosten van het pensioen. Dat snap ik, het is ook een duur systeem. Maar wat ik leuk vond aan mijn onderzoek is dat het pensioen de maatschappij ook wat oplevert. Met pensioen gaan leidt tot meer vrijwilligerswerk, zorgen voor anderen, en het helpen van vrienden en familie met dagelijkse dingen. Het is eigenlijk een soort ruil: minder betaald werk, meer onbetaald werk.

'Mijn advies zou zijn dat het te eendimensionaal is om alleen economisch naar de pensioenleeftijd te kijken, want er zijn bijvoorbeeld ook een hoop gezondheidsvoordelen om eerder met pensioen te gaan. Ik pleit er niet voor dat iedereen zo vroeg mogelijk met pensioen moet, maar de discussie wordt te kortzichtig economisch gevoerd, denk ik.'

Ontvang elke dag de Volkskrant Avond Nieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.