Pechtold moet draagvlak winnen

Het voelt 'opvallend snel normaal' om minister te zijn, vertelt Pechtold. Hij moet zich wel inwerken. 'Ik lees me suf. Maar daar houd ik niet zo van, dus ik probeer het beperkt te houden.'

Daarnaast kun je hem dezer dagen tegenkomen in het gebouw van de Tweede Kamer. Bij de fracties moet hij de politieke ruimte aftasten voor veranderingen aan het bestel. 'Bij zoiets moet je heel rustig en diplomatiek te werk gaan', zegt Pechtold.

Want er staat wat op het spel. Hiervan hangt af of Pechtold na zijn wittebroodsweken iets tot stand kan brengen. Wordt hij een 'minister voor . . . en Koninkrijksrelaties', het bon mot van Thom de Graaf dat de oppositie Pechtold nu spottend voorhoudt? Of bestaat er een serieuze kans op een doorbraak in de bestuurlijke vernieuwing, zoals Pechtold en zijn partij D66 hopen?

De opdracht van de nieuwe minister is ongebruikelijk: hij moet een consensus tot stand brengen tussen de grote partijen, inclusief oppositieleider PvdA. Alleen zo kan er in het conservatieve Nederlandse politieke bestel iets veranderen, heeft D66 geconcludeerd na het stranden van de gekozen burgemeester in de Eerste Kamer.

In theorie is de kans hierop op dit moment groter dan ooit tevoren. Na de kiezersrevolte van Fortuyn willen nu ook de grote partijen iets veranderen om de kloof tussen kiezer en burger te verkleinen. Ze discussiëren over oude D66-wensen als het referendum, de gekozen premier en de afschaffing van bestuurslagen.

De PvdA publiceerde onlangs het alom geprezen rapport van de commissie-Andeweg met een reeks vernieuwingsvoorstellen, daarna volgde de VVD met het Liberaal Manifest. Zelfs het CDA, dat doorgaans niets moet weten van gesleutel aan het bestel, publiceert in mei een rapport over bestuurlijke vernieuwing, opgesteld door het wetenschappelijk bureau onder leiding van hoogleraar en partij-ideoloog Anton Zijderveld.

Is toch het moment gekomen voor het 'herstichten' van de Nederlandse democratie, een nieuw '1848' of '1917', zoals Volkskrant-columnist H.J. Schoo betoogt? Dat is wat Pechtold gaat onderzoeken. Hij wil 'concrete resultaten', zei hij op het D66-congres.

De VVD zal het hem niet moeilijk maken. Politiek aanvoerder Van Aartsen is een groot voorstander van bestuurlijke vernieuwing. De PvdA verklaart zich eveneens bereid tot gesprekken. Partijleider Wouter Bos is enthousiast over vernieuwing.

'Maar het praat wel gemakkelijker als de coalitie de ramkoers op het gebied van de gekozen burgemeester verlaat', zegt PvdA-Kamerlid Niesco Dubbelboer. In het paasakoord hebben CDA, VVD en D66 vastgelegd dat ze de rechtstreeks gekozen burgemeester in de grondwet willen verankeren. De PvdA wil een door de gemeenteraad gekozen burgemeester en dreigt opnieuw te blokkeren. Dit probleem speelt echter pas na de verkiezingen van 2007. De coalitie hoopt dat de PvdA dan om is.

Doorslaggevend voor Pechtolds succes is de opstelling van het CDA. Hier lijkt het denken echt in beweging, getuige de volledige omarming van de rechtstreeks gekozen burgemeester, die niet in het verkiezingsprogramma stond. 'Er is een knop om bij Balkenende', zegt CDA-Kamerlid Liesbeth Spies.

Ook fractieleider Maxime Verhagen spreekt over de kloof tussen burger en politiek en vindt dat 'we niet voorbij moeten gaan aan de noodzaak iets te veranderen'. Het CDA is 'bereid met een open mind te praten', zegt Verhagen.

Maar de aloude CDA-bezwaren tegen het referendum en de gekozen formateur zijn springlevend, bevestigen Verhagen en Spies. Beiden denken dat de burger meer gebaat is bij een toegankelijkere opstelling van politiek en overheid dan bij de 'knutseldoos' van de bestuurlijke vernieuwing, zoals Spies het noemt.

De hervormingsijver van Alexander Pechtold kan vastlopen op het verzet van het CDA, dat zich al met al prettig voelt én invloedrijk weet in het huidige systeem. Afdwingen kan de nieuwe minister niets. In het paasakkoord is vastgelegd dat hij draagvlak moet winnen. Als Alexander Pechtold inderdaad de grote politieke talenten bezit die zijn voorganger De Graaf hem toedicht, zal hij ze hard nodig hebben.