Paul in the box

Deze nieuwe box had ook kunnen heten: Paul Verhoeven, Seizoen 2 - analoog aan al die zo immens populaire tv-series die per jaargang voor ons worden verzameld. Maar het werd, net als het bijbehorende boek, dus: Meer Verhoeven. Vijftien dvd-titels zitten erin, films die we hebben besproken in onze wekelijkse rubriek in de Volkskrant. De lichtbeelden bij de teksten, zogezegd.

De box is het vervolg op de collectie die hoorde bij Volgens Verhoeven, waarvoor twintig speelfilms werden geselecteerd. Gegeven het feit dat het nog niet meevalt al die rechten voor elkaar te boksen, is het goed te kunnen melden dat de nieuwe box een getrouwe afspiegeling vormt van het boek, deel II. Anders had het weinig nut gehad, per slot.

Want ook in box II vinden we weer films die veel verklappen over Verhoevens thematische voorkeuren en zijn favoriete regisseurs.

Te beginnen met Alfred Hitchcock, aan wie het hele project is opgedragen. De meester van suspense is ditmaal vertegenwoordigd met Psycho en Rear Window.

Politieke kwesties vinden we terug in Bertolucci's Il conformista en het Duitse Wende-drama Das Leben der Anderen. Met L'Empire des sens is het tussenkopje erotiek gecoverd en zijn eigen Showgirls krijg je als bonustrack erbij. Die film hoort trouwens ook bij het genre musical, waarvoor als tweede voorbeeld Singin' in the Rain is geselecteerd. Niet zozeer voor het verhaaltje, alswel omwille van de virtuoze choreografie.

Ingmar Bergman is een andere held van Verhoeven. Hij is vertegenwoordigd met het filosofisch getinte Middeleeuwendrama Het zevende zegel, vol bespiegelingen over de dood. Iets wat je ook over Hanekes Amour kunt zeggen, al speelt dit euthanasieverhaal natuurlijk in het heden.

Zijn voorliefde voor westerns uit zich in The Wild Bunch, het metafysische komt ter sprake in Polanski's Rosemary's Baby, en het doorbreken van rolpatronen tussen man en vrouw in Fatal Attraction.

Dan: oorlog. Zijn vroegste jeugd - Verhoeven is van 1938 - bracht hij door in Den Haag, met de Duitsers in de straten, en waar de V2's je om de oren vlogen. Het heeft hem nimmer meer helemaal losgelaten. Dat weten we van Soldaat van Oranje en Zwartboek, hier vind je het terug in de epische vertellingen van David Leans The Bridge on the River Kwai en Coppola's Apocalypse Now. En eigenlijk mogen we Kubricks Spartacus ook wel onder 'episch'en 'oorlog' scharen. En zo blijken ze toch wel héle-maal Verhoeven, deze keuzes.

Laten we nog eens wat statistiekjes op hem loslaten, altijd leuk. Als ik de besproken films uit beide boeken bij elkaar optel, kom ik tot de volgende cijfers:

undefined

Favoriete regisseurs

1.Alfred Hitchcock - 8 titels

2.Ingmar Bergman - 4 titels

3.David Lean - 3 titels

4.Billy Wilder - 3 titels

5.Luis Buñuel - 3 titels

6.James Cameron - 3 titels

7.Federico Fellini - 2 titels

8.Michael Haneke - 2 titels

9.Sam Peckinpah - 2 titels

10.William Friedkin - 2 titels

11.Ridley Scott - 2 titels

12.Elia Kazan - 2 titels

13.Stanley Kubrick - 2 titels

14.Steven Spielberg - 2 titels

En dan een hele reeks aan 'eentjes', met Woody Allen, Coppola, Truffaut, Pasolini, Chaplin.

undefined

Uitgesplitst in genres

1. Thrillers en misdaad - 17 titels, naast alle Hitchcocks bijvoorbeeld ook The Godfather I & II;

2. Oorlog - 12 titels, zoals Das Boot;

3. Politiek - 7 titels, Das Leben der Anderen tot Triumph des Willens;

4. Fel-realisme - 7 titels, van Fatal Attraction en Amour tot aan Taxi Driver en Los Olvidados;

5. Westerns - 6 in totaal, daaronder Shane en Vera Cruz.

6. Spiritueel - 5 titels, met onder meer Pasolini's Il vangelo secondo Matteo, maar ook The Exorcist. ;

7. Sciencefiction - 5 titels, denk aan The Terminator, Alien en Blade Runner;

8. Comedy - 5 titels, met onder meer Laurel & Hardy, Chaplin, Keaton;

9. Epische avonturenfilms / historisch drama - type: Lawrence of Arabia en Ben-Hur: 5 titels.

10.Erotica - 2 titels, Belle de jour;

11. Musical - 2 titels

undefined

Vrouwenhoofdrollen

Films met een vrouw in de hoofdrol: 15 - denk aan: The Queen, Viridiana, Sunset Boulevard;

Films met een man in de hoofdrol: 49 - zullen we King Kong hier ook maar bij rekenen?

Gedeelde hoofdrol man en vrouw: 8 - daaronder Casablanca, Scènes uit een huwelijk, Amour;

Ensemblefilms: 7, inclusief bijvoorbeeld Rashomon, La Règle du jeu en Jules et Jim;

undefined

Europa vs Hollywood

Natuurlijk werken er ook veel Europese regisseurs in Hollywood, maar voor deze telling houden we het land van herkomst van de film aan. Met andere woorden: Hitchcocks Hollywoodproducties tellen als Amerikaans, hoewel Hitch uiteraard utterly Brits was.

Amerikaanse films: 56

Europese films: 28

Rest van de wereld: 5

Uit Verhoevens keuze vallen wel wat voorzichtige conclusies te trekken. Overduidelijk waardeert hij de ambachtsman in Hitchcock, die er altijd voor zorgde dat het beeld in beweging bleef, nooit een saai moment. Gote waardering heeft hij voor Bergman en diens zo levensechte personages. Opmerkelijk is z'n liefde voor de western, een relikwie uit de Haagse buurtbioscopen van zijn jeugd. En met Lawrence of Arabia en Ben-Hur kun je altijd bij hem aankomen, want het hele doek wordt ingekleurd.

Politiek heeft zijn interesse, zie de besprekingen van Das Leben der Anderen en La battaglia di Algeri. Sowieso valt op dat hij niet puur Amerikaans georiënteerd is, met 28 titels is de Europse cinema goed vertegenwoordigd; de rest van de wereld levert er nog eens vijf. Dat maakt hem in Hollywood tot een regisseur met Europese sensitiviteiten.

Dat hij in films van sterke vrouwen houdt, wisten we van zijn eigen werk, denk aan: Keetje Tippel, Spetters, Basic Instinct, Showgirls en ook Zwartboek. Hier tel ik vijftien vrouwelijke hoofdrollen en dat is bovengemiddeld. Hoewel thrillers & misdaad met zeventien vermeldingen aan kop liggen, mag je zijn smaak met tien andere genres eclectisch noemen. Een goed geschreven verhaal dat ook nog ergens over gaat, met filmische middelen verteld, liefst voorzien van een paar scherpe scènes, waardoor we ons de film zullen herinneren - zoals hij in eigen werk er ook een handje van heeft.

En dan de filmmuziek. Hij heeft een broertje dood aan het mechanische gestamp bij menige actuele Hollywoodfilm, Paul Verhoeven houdt van uitgekiende muzikale thema's. Hoor je de melodie, dan denk je toch aan de film en als je de film zonder geluid zou zien, hoor je de muziek wel in je hoofd, dat is het idee. Jerry Goldsmith vond hij goed, met wie hij heeft gewerkt, en in Nederland Rogier van Otterloo. Nino Rota bij Fellini en The Godfather, de score van Maurice Jarre voor Doctor Zhivago, de sinistere sfeermuziek van Bernard Herrmann voor Hitchock, en Taxi Driver, muziek die écht iets toevoegt. Zomaar een paar zaken waarop hij hamerde, tijdens onze gesprekken. Met driedubbele woordwaarde ging hij je te lijf, Paul Verhoeven, filmprofessor. Jammer dat de fotoserie van het behalen van zijn doctorandustitel pas na de deadline kwam bovendrijven, die had zeker in het nieuwe boek gekund. Daarom drukken we hem nu hier maar af. Het speelt in het Leiden van 1964, zijn hoofdvakken waren wis- en natuurkunde. Een mooi beeld uit (bijna) een ander tijdsgewricht is het en zijn favoriete professoren Visser en Van Est staan er ook op. Van een promotie-onderzoek is het niet meer gekomen. Die studie deed hij meer voor zijn ouders, zelf wilde Verhoeven liever filmer worden. En de rest, nou ja, dat weten we.

Laat ik nog eenmaal een voorbeeld geven van hoe dat dan ging, zo'n bevlogen analyse. We pakken de sleutelscène van Spartacus erbij, een van de films uit box II. En let dan vooral even op zijn oog voor detail. Verhoeven: 'Vaststaat dat Kubrick met Spartacus in 1960 een van de meest ambitieuze films van zijn tijd afleverde, er zitten genoeg prachtige scènes in om er nog steeds van te kunnen houden. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de beslissende veldslag tussen de legers van Spartacus (Kirk Douglas), en die van Marcus Licinius Crassus (Laurence Olivier) [...]. Spartacus staat met zijn ongeregelde troepen op een heuvel. De camera kiest zijn standpunt.Voor hem ligt een uitgestrekte vlakte en daar verschijnen de Romeinse cohorten. Eerst tien, van elk een man of 500, ze stellen zich op in de testudo, schildpadformatie. En dat is dan de eerste gepantserde colonne, daarachter arriveren al de volgende tien cohorten, en dan nóg maar eens tien. Kubrick zet duizende figuranten in, naar ik heb begrepen militairen van de Spaanse infanterie - de giga-scènes van Spartacus zijn allemaal op het Spaanse platteland gedraaid.

'De filmmuziek van Alex North laat trommels roffelen en hoorns schallen, het geluid wordt vermengd met het ritmische gestamp van marcherende soldaten. Het gaat maar door en dan... stilte! Wij begrijpen: hier helpt geen stoere close-up van Kirk Douglas meer. Tegen dit mechanische Romeinse monster dat zich zo geordend door het landschap verschuift, als langs de lijnen van Mondriaan, daartegen heeft Spartacus geen schijn van kans. [...].

'Kubrick heeft gedacht: het is weliswaar een opdrachtfilm, ik zal eens laten zien wat ik in huis heb. In een scenario staat meestal één zinnetje: De Romeinse soldaten stellen zich op. We mogen wel zeggen dat Kubrick dit ene zinnetje heeft gemaximaliseerd tot hét visuele hoogtepunt van de film.'

Het is een flard van ons gesprek, zó ging dat dus. Met de metablik van de regisseur én de liefde van de filmfan. Alles door elkaar, altijd ter zake. We zullen het nog missen, die gesprekken. Maar we hebben de boeken en de boxen nog. En dan kan Paul Verhoeven gewoon weer een nieuwe film maken.

undefined

Extra: Waar en hoe?

De dvd-collectie Meer Verhoeven bevat vijftien films (zie hiernaast), kost euro 59,99 en is te verkrijgen via volkskrant.nl/webwinkel.

Rain

Showgirls

L'Empire des sens

Het zevende zegel

Das Leben der Anderen

Rosemary's baby

Fatal Attraction

Apocalypse now

Il confirmista

The bridge on the River Kwai

Amour

Spartacus

Rear Window

Psycho

The Wild Bunch

undefined