Schapenboer Carlos Sfeir is de buurman van koningin Máxima – in Zuid-Argentinië. Hij kent de verhalen dat de koningin nauwelijks belasting betaalde over haar landgoed. Veel buitenlandse grondbezitters kennen dergelijke privileges. De onrust daarover groeit in het noodlijdende Argentinië.
Toen Carlos Sfeir op de radio hoorde dat Máxima Zorreguieta belasting heeft ontdoken, spitste hij zijn oren even. Máxima is per slot van rekening zijn buurvrouw. Maar de 68-jarige schapenboer maakte er verder weinig gedachten aan vuil. ‘Het verbaast me niets’, aldus Sfeir schouderophalend. ‘Het zit hier vol steenrijke landeigenaren, het zou eerder nieuws zijn als een van hen de belasting niet ontduikt.’
Sfeir woont in Pilcaniyeu, een gehucht op de steppe van de Argentijnse Patagonië. Een prikkeldraad omheining scheidt zijn land van Estancia Pilpilcura, het landgoed van drieduizend hectares dat Máxima in 2009 heeft gekocht. Vanaf de doorgaande weg is het twee uur rijden over een hobbelig en stoffig grindpad. Rotspartijen werpen lange schaduwen op het woestijngras, schapen staren voor zich uit in de stormachtige wind. Af en toe steekt een stinkdier over, verder is er geen verkeer.
De dikke muren en het lage dak van Sfeir s huis houden de snijdende kou buiten, in de keuken knettert een behaaglijk haardvuur. ‘Ik heb Máxima en haar familie weleens gezien’, aldus Sfeir. ‘Ze reden langs en zeiden vriendelijk gedag.’ Zijn vrouw Lorenza Neculman knikt instemmend, en zet vers gebakken tortas fritas (een soort oliebollen) op tafel. ‘We hadden het best leuk gevonden om de lodge van Máxima een keer te bezoeken’, zegt ze. ‘Maar ze hebben ons nooit uitgenodigd.’
De koninklijke familie houdt af en toe vakantie op Estancia Pilpilcura, de rest van het jaar runt Máxima’s peettante Marcela Cerruti er een luxueus hotel. ‘Comfort, activiteiten in de zon en een gepersonaliseerde service maken van Estancia Pilpilcura de ideale plaats om de natuur van Patagonië te beleven’, aldus de tekst op de website. In 2016 brachten president Mauricio Macri en zijn gezin er de kerst door met de koninklijke familie.
Maar eind januari ontstond ophef rond Estancia Pilpilcura: Máxima bleek te weinig belasting af te dragen. Ze betaalde alleen voor de grond, niet voor het onroerend goed dat erop staat. Bovendien had de koningin niet aan de gemeente doorgegeven dat haar tante een hotel runt op het landgoed. Volgens het bestemmingsplan mag de grond alleen gebruikt worden voor landbouw, veeteelt of mijnbouw.
Een ‘misverstand’
De lokale onderzoeksjournalist Susana Lara bracht de zaak aan het licht, en toen het nieuws Nederland bereikte, stelden D66 en PvdA Kamervragen. Premier Mark Rutte liet de Kamer op 25 februari weten dat ‘investeringen in onroerend goed in het buitenland tot de persoonlijke levenssfeer behoren’, en ‘dat die persoonlijke levenssfeer volgens de Grondwet beschermd dient te worden’. Wat de premier betrof was daarmee de kous af.
Diezelfde dag had Roel Nieuwenkamp, ambassadeur in Argentinië, een ontmoeting met Alberto Weretilneck, gouverneur van provincie Rio Negro. ‘We hadden dit gesprek omdat de vrouw van het Nederlandse staatshoofd vals is beschuldigd van belastingontduiking’, aldus de verklaring die de ambassade na afloop van de ontmoeting naar de Argentijnse pers stuurde. ‘De gouverneur heeft verzekerd dat Máxima aan haar belastingplicht heeft voldaan, en dat er geen commerciële activiteiten plaatsvinden die toestemming behoeven.’
Uit documenten van de belastingdienst blijkt inderdaad dat Máxima de belasting heeft betaald, maar dat gebeurde pas na het verschijnen van Lara’s artikel. Ook het onroerend goed staat inmiddels geregistreerd. Het is onduidelijk of het hotel nog open is: op de site van Estancia Pilpilcura zijn het telefoonnummer voor reserveringen en de foto’s van de hotelkamers verwijderd. ‘De koningin heeft zich aan alle regels gehouden’, concludeert de ambassade. ‘Het berust allemaal op een misverstand.’
Journalist Lara is verontwaardigd over de manier waarop de ambassade en de gouverneur de feiten verdraaien. ‘Máxima heeft tien jaar lang te weinig belasting betaald’, zegt ze. ‘En in plaats van haar daarvoor te beboeten, heeft ze korting gekregen op haar aanslag. Dat terwijl het toch al om een appel en een ei gaat. De grondbelasting is extreem laag en staat in geen enkele verhouding tot de marktwaarde.’ Máxima betaalt bijvoorbeeld nog geen 100 euro per maand, inclusief onroerendgoedbelasting.
Het lot van de Mapuches
De koningin is een kleine speler in Patagonië en vormt zeker geen uitzondering. Uit onderzoek van Lara blijkt dat grootgrondbezitters in het algemeen en buitenlandse landeigenaren in het bijzonder vrij spel hebben. ‘De staat heeft hele nauwe banden met de superrijken die grond kopen in Patagonië’, aldus de journalist. ‘Die verkoop gaat vaak niet volgens de regels, de autoriteiten knijpen een oogje toe. Ook belastingontduiking is eerder regel dan uitzondering. Er is nauwelijks controle.’
Patagonië ligt in het puntje van Zuid-Amerika, net boven Antarctica. Het beslaat het zuiden van zowel Chili als Argentinië, en is beroemd vanwege het sprookjesachtige landschap. Naast de woestijnachtige steppe zijn er de bergen van de Andes, gletsjers, rivieren, vulkanen, bossen en uitgestrekte meren. Ook in het groene deel van Patagonië heeft Máxima bezittingen: in 2009 kocht ze twee percelen in Villa La Angostura, het toeristenoord waar ook haar broer Martín woont.
De vooralsnog onbebouwde percelen bieden uitzicht op het Nahuel Huapi-meer, met daarachter de besneeuwde toppen van de Andes. Het donkerblauwe water is kraakhelder, volgens de overlevering woont een dinosaurus op de vijfhonderd meter diepe bodem. Deze Argentijnse versie van het monster van Loch Ness heet Nahuelito en houdt de lokale gemoederen flink bezig. Maxima’s andere directe buren in Villa la Angostura zijn bestuursvoorzitters uit de financiële wereld.
Gedurende duizenden jaren waren Mapuches en andere inheemse volkeren de enige inwoners van de Patagonië. De Spaanse kolonisators kregen de indianen er niet onder, en na de onafhankelijkheid bleven de rebelse Mapuches een doorn in het oog van de autoriteiten in Buenos Aires. Eind 19de eeuw besloot de toenmalige regering dat het maar eens klaar moest zijn. Het leger vermoordde duizenden Mapuches, maakte duizenden anderen tot slaven en confisqueerde het land.
‘Het trauma van de genocide zit diep’, zegt Fausto Jones, een 25-jarige Mapuche-activist. ‘Maar de tijd van treuren is voorbij. De staat moet ons land teruggeven. En als we daarvoor moeten vechten dan doen we dat.’ Voor Jones is Máxima geen haar beter dan andere grootgrondbezitters. ‘Op papier is die grond van haar, in onze ogen heeft ze het illegaal verkregen.’
In de jaren negentig van de vorige eeuw waaide een neoliberale wind door Argentinië en de regering gooide Patagonië in de uitverkoop. Het Italiaanse kledingbedrijf Benetton kocht bijna een miljoen hectares om schapen voor de wolproductie te laten grazen. Ook Joseph Lewis, een van de rijkste mannen van Groot-Brittannië, kocht enorme landgoederen. Net als Ted Turner, oprichter van het Amerikaanse televisienetwerk CNN, en Ward Lay, oud-bestuursvoorzitter van PepsiCo.
In diezelfde periode tekende Argentinië een internationale conventie waarin staat dat inheemse volkeren recht hebben op het land van hun voorouders. In de praktijk komt daar niets van terecht, tot grote frustratie van de Mapuches. Jones heeft samen met andere Mapuches, land van Benetton gekraakt. Of teruggevorderd, zoals hij het zelf noemt: ‘Zij houden ons land bezet.’
Het conflict speelt al jaren maar liep uit de hand nadat de politie de Mapuche gemeenschap in 2017 met geweld had geprobeerd te ontruimen. De zaak kreeg wereldwijd aandacht vanwege de verdwijning van Santiago Maldonado, een jonge activist uit Buenos Aires. Diens levenloze lichaam werd pas maanden later teruggevonden. Ook Jones raakte gewond, en zijn goede vriend Rafael Nahuel stierf in zijn armen na te zijn geraakt door een politiekogel.
Facundo, Jones oudere broer en een van de belangrijkste Mapuche activisten van Argentinië, is veroordeeld tot negen jaar cel. Zelf kreeg Jones twee jaar voorwaardelijk. ‘Ze noemen ons terroristen’, vertelt de activist terwijl hij foto’s laat zien van schotwonden die hij en andere Mapuches opliepen. ‘Ze zeggen dat we gewapend zijn, maar het zijn allemaal leugens.’
Jones schudt woedend het hoofd. ‘Als Máxima belasting ontduikt, haast de gouverneur zich om haar te beschermen. Als wij ons land opeisen, schieten ze ons dood.’ Hij houdt even stil als zijn oma hem een maté aangeeft, een bittere en typisch Argentijnse kruidenthee. ‘Ik ben trots op de jongens’, zegt de vrouw met een glimlach. ‘Mijn generatie was te onderdanig.’
De poort van Estancia Pilpilcura
Voor de ingang van landgoed Estancia Pilpilcura staat een zwarthouten hek met een hangslot. De lodge is niet zichtbaar vanaf de weg maar ligt lager, aan de oever van de rivier. Vanuit dat dal komt een motor aangereden. Het is een medewerker van Máxima’s tante Cerruti, zijn dienst zit erop. Als de man verneemt dat er een verslaggever uit Nederland voor de deur staat, maakt hij rechtsomkeert om Cerruti in te lichten. Even later is hij terug bij de poort: ‘Ze kan niemand te woord staan.’
Volgens buurman Carlos Sfeir is Marcela Cerruti erg op zichzelf en weinig geliefd. ‘Ik heb bonje met haar’, vertelt hij. ‘Marcela vindt dat het prikkeldraad dat ons land van elkaar scheidt te oud is.’ Er verschijnt een frons in Sfeirs voorhoofd, zijn vrouw Neculman kijkt bezorgd en schenkt nog wat maté in. ‘Ze wil dat ik meebetaal aan vervanging’, gaat Sfeir ongestoord verder. ‘Allebei de helft van de kosten, dat is haar eis.’
Maar Argentinië gaat door een diepe economische crisis, met snel groeiende armoede en een gierende inflatie. ‘Ik kan het prikkeldraad onmogelijk betalen’, aldus Sfeir, waarna hij een gedetailleerde uiteenzetting geeft van de gevolgen van de inflatie op de prijs van een meter prikkeldraad. ‘Dus heb ik de bestaande omheining zo goed mogelijk gerepareerd.’ Hij bijt op zijn lip. ‘Dat vond Marcela niet goed genoeg, ze werd boos. Nu praten we niet meer met elkaar.’
Reactie RVD namens koningin Máxima
‘De gouverneur van de provincie Rio Negro heeft in correspondentie met koningin Máxima, als eigenaar van de betrokken percelen, aangegeven dat er sprake is geweest van een administratieve fout van de zijde van de Argentijnse overheid. Hij gaf aan dat bij de aankoop door geen van de betrokkenen van de zijde van de Argentijnse overheid is opgemerkt dat de vorige eigenaar nalatig is geweest bij de registratie van de bebouwing op de percelen. Ook bij actieve navraag door de notaris van koningin Máxima is dit niet aan de orde gekomen. De provincie Rio Negro heeft destijds tenslotte een schriftelijke verklaring afgegeven dat er geen schulden of onrechtmatigheden met betrekking tot de percelen waren.
‘Nadat de genoemde omissie in de registratie was geconstateerd, is door koningin Máxima als huidige eigenaar de registratie van de percelen op orde gebracht. De aanpassing van de registratie heeft ertoe geleid dat de belastingaanslag die koningin Máxima voor de percelen moet betalen is verhoogd.
‘Verder geeft de gouverneur in genoemde correspondentie aan dat koningin Máxima in de periode voor de aanpassing van de registratie niet minder, maar juist meer belasting heeft betaald dan volgens de belastingaanslag vereist was. Tijdens een periode waarin in de provincie Rio Negro de noodtoestand was afgekondigd en volgens lokale regelgeving het betalen van belasting niet aan de orde was, is koningin Máxima wel onverplicht belasting blijven betalen. Daardoor heeft koningin Máxima netto meer belasting heeft betaald dan, gerekend vanaf het moment van aankoop tot aan de aanpassing van de registratie, nodig was.’
Met de troonsbestijging van Willem-Alexander in 2013 werd Maxima koningin. Bij het vijfjarig jubileum van die gebeurtenis schreven we vorig jaar dit profiel van Maxima. De rode draad van haar bezigheden: netwerken bouwen die mensen in staat stellen vooruit te komen in het leven.
