Parijs is zijn strijdbaarheid even kwijt

Tegen twaalven verzamelt zich een zwijgende massa rond het grote beeld op de Place de la République. Ze staren naar dat zinnebeeld van Frankrijk, de afgelopen dagen overladen met bloemen, kaarsen en slogans. Hier en daar is nog 'Je suis Charlie' te zien. Ook voor Charlie Hebdo werd hier gerouwd, ruim tien maanden geleden. Toen werd de Marseillaise elk kwartier daverend gezongen.

We zwijgen één, twee, drie minuten. Iemand zet aarzelend de Marseillaise in: 'Aux armes citoyens, formez vos bataljons'. Aan het slot aarzelend applaus. Hier bestaan geen rituelen voor; Parijs moet zijn rouw improviseren.

(Tekst gaat verder onder de foto)

Jeugd van Parijs

Bij het beeld staan Antoine Goupil (26) en Alexia Duprez (25). Zij vormen het mikpunt van deze terreurdaad: de jeugd van Parijs. Dat beseffen ze al te goed. 'In januari waren het specifieke doelen', zegt Goupil. 'Nu zijn het jongeren die houden van muziek, die kletsen op terrassen, die elkaar willen omhelzen.'

Goupil geeft les op een middelbare school in een moeilijke buurt van de zuidelijke banlieue. Na de aanslagen op Charlie Hebdo moest hij uren praten om uit te leggen dat een moordpartij niet het antwoord is op cartoons. Dat moet nu weer, beseft hij. 'De bombardementen op Raqqa zijn geen antwoord. Ze zijn van hier, de zelfmoordenaars. Dus moet je hier handelen. School is daarbij zó belangrijk.'

Generatie

Verderop staat Berkane Fatiha (56), een gelovige moslima met een modewinkel in Ermont. 'Ik ben er ziek van, sinds vrijdag heb ik niet gegeten en geslapen', zegt ze. Haar zoon was in het Stade de France, in concertzaal Le Bataclan verloor hij twee vrienden. Wie dit doet, kan geen moslim zijn, vindt ze. Fatiha werd geboren in Algerije, maar groeide op in Frankrijk, volgens haar het beste land van de wereld. Maar: 'Deze generatie is anders dan wij.' Ze vertelt van een vriendin met vier kinderen, net als zij. 'Ze brengt ze naar school, stuurt ze naar sport, leert ze godsdienst. Toch zegt ze: hoe kan ik weten dat ik niet bezig ben terroristen op te voeden?' Fatiha is somber en grijpt mijn arm. 'Dit is niet het einde, maar het begin.' De daders mogen uit Frankrijk komen, hun invloeden komen van buiten. 'Frankrijk moet de grenzen sluiten.'

Het is de eerste van drie dagen nationale rouw. Maar het is ook maandagmiddag, de zon schijnt en in Le Bistrot d'en Face zitten zes vrolijk pratende Parisiennes aan de lunch. Ze heten Corinne Garcia, Isabelle, Virginie en Maïa Gascuel, zijn tussen de 25 en 34 jaar en werken als theatertechnicus bij een bedrijf in de Rue Saint-Denis. Hun mannelijke gezelschap, baard en staart, heet Jonathan Nardos. Natuurlijk gaat het gesprek over de aanslagen. Allemaal waren ze in dezelfde buurt van het 11de arrondissement toen het gebeurde, allemaal hebben ze de hele nacht hun vrienden gecheckt om te zien of ze slachtoffers kenden.

(Tekst gaat verder onder de foto)

Psycholoog

'We gaan ons leven niet veranderen', zeggen ze dapper. Intussen zijn ze bang dat het morgen of overmorgen weer begint, zoals bij Charlie Hebdo. En dat zij het mikpunt zijn. 'We gaan graag uit in Oost-Parijs omdat het er voor jonge vrouwen als wij zo veilig is', zeggen ze. 'Je wordt er niet lastiggevallen en het is te betalen.' Ze vertellen van vrienden in de Bataclan die alles zagen. 'Zo veel jongeren dood, enorm. Iedereen kent wel iemand.' Premier Manuel Valls sprak al van 'de generatie Bataclan'.

Op straat staan de zenuwen strak. République is deels afgezet om een verdacht pakketje. Een dag eerder was hier gierende paniek en renden in de Marais drommen mensen zo hard ze konden, uit angst voor weer een aanslag. Terrassen werden gesloopt, glaswerk sneuvelde, rolluiken neergelaten.

Bij architectenbureau Renzo Piano is maandagochtend een rouwbijeenkomst gehouden. Van de negen medewerkers die bij Le Carillon waren, werd er één dodelijk getroffen, twee anderen raakten gewond. Ook in Le Bataclan en het Stade de France was iemand van hun team. Ze willen een psycholoog inschakelen. 'Jongeren die andere jongeren doodschieten', vat architect Antonio Belvedere samen. 'Sommigen hebben over de doden gelopen om het eigen leven te redden. Dit is zo schokkend.' Ook hij ziet een groot verschil met Charlie Hebdo.'Toen was de sfeer strijdbaar, nu is er fatalisme. Het leven van alledag is geraakt.'

(Tekst gaat verder onder de foto)

Fluctuat nec mergitur

Psychologische hulp is er voor ouders en leerlingen van de buurtbasisschool in de Rue Hôpital Saint-Louis. Ook hier slachtoffers: één vader gedood in Le Bataclan, een ander vermist bij Casa Nostra, een derde gewond. Burgemeester Hidalgo kwam maandag kijken. 'Mensen zijn bang', zegt schoolhoofd Tisson. Hij ziet een lichtpunt: 'Een generatie is geraakt die nog niet zo politiek bewust was. Ze zullen beseffen dat er iets is om voor te strijden.'

Bij Canal Saint-Martin heeft Les Grimteam een hoogwerker laten aanrukken. Op een blinde muur wordt in reuzenletters de wapenspreuk van Parijs geschilderd: Fluctuat nec mergitur. Vrij vertaald: schommelen maar niet zinken. 'Vaak drijven we er de spot mee', zegt voorman Orel. 'Maar in deze storm moet je het letterlijk nemen.' Op République staat de tekst al, Stade de France en de Rue Charonne volgen.

Zo zoekt Parijs naar nieuwe rouwrituelen.