‘Papa, ik kan niet ademen’: hoe 45 mensen om het leven kwamen tijdens een religieus feest in Israël

Tijdens een religieus feest in Israël zijn in de nacht van donderdag op vrijdag 45 mensen door verdrukking omgekomen. Wat was dit voor feest en hoe kon het zo misgaan?

Vlak voordat tientallen mensen om hem heen in een vlaag van blinde paniek werden vertrapt en doodgedrukt, stond Arik samen met zijn schoolvrienden bij de plek waar ze die dag wilden zijn: het graf van Sjimon bar Jochai.

‘We stonden echt heel dichtbij het graf, toen er opeens een vader begon te schreeuwen dat zijn zoon vast zat’, vertelt Arik een paar uur later tegen een journalist van de Israëlische krant Haaretz. ‘Mensen begonnen te schreeuwen: ‘ik stik, ik stik’. Ik hoorde een jongen roepen: ‘Papa, ik kan niet ademen’ en even later kotste er iemand over mij heen. Iemand anders stikte, er lag iemand op mijn been. Ik schreeuwde dat hij moest bewegen, maar hij was bewusteloos.’

Arik vertelde zijn verhaal vrijdagmiddag vanuit een ziekenhuis. Want een van de belangrijkste feestdagen voor gelovigen in Israël, Lag Ba’Omer, gevierd op de berg Meron in het noorden van Israël, liep in de nacht van donderdag op vrijdag uit op een ware ramp. Nadat er paniek uitbrak onder de tienduizenden bezoekers, kwamen zeker 45 mensen om het leven doordat zij in de verdrukking raakten, 150 anderen raakten gewond, onder wie veel kinderen.

Kinderen

Lag Ba’Omer is een dag waarop ultra-orthodoxe joden rabbijn Sjimon bar Jochai herdenken, een voor hen belangrijke schriftgeleerde, wiens graf na zijn dood in de tweede eeuw uitgroeide tot een waar bedevaartsoord. Op zijn sterfdag trekt zijn graf vaak meer dan honderdduizend pelgrims die er urenlang samen zingen, dansen en vreugdevuren aansteken. Dat er veel kinderen aanwezig zijn, komt omdat jongens die in de maanden voorafgaand aan Lag Ba’Omer drie jaar zijn geworden, traditiegetrouw hun eerste knipbeurt krijgen bij het graf van de rabbijn.

Dat er ook dit jaar tienduizenden pelgrims aanwezig waren op de berg, komt doordat een groot deel van de Israëlische bevolking intussen is gevaccineerd, waardoor veel coronamaatregelen zijn geschrapt. Het feest op de berg was zelfs de eerste eerste massabijeenkomst sinds begin vorig jaar de pandemie uitbrak. Maar er golden wel degelijk regels.

In overleg met het ministerie van Volksgezondheid was bijvoorbeeld afgesproken dat in het daadwerkelijke complex rondom de tombe van de rabbijn maximaal tienduizend mensen mochten zijn. Op vrijdag bleek dat de organisatie de aanwijzingen iets vrijer had geïnterpreteerd. Zo waren er rondom het complex meerdere grote schermen neergezet, zodat ook de rest van het toegestroomde publiek het aansteken van de vreugdevuren zo goed mogelijk kon volgen.

Vrijdagmiddag na de ramp gaven de organisatoren toe zeker 650 volle touringcars uit heel Israël te hebben verwelkomd. Daarin zaten zeker 30 duizend bedevaartgangers. Later op de dag stroomden nog veel meer mensen toe, waardoor de uiteindelijke schattingen uiteenlopen van 50 tot 100 duizend bezoekers.

‘Het was een totale chaos’, vertelde een van de aanwezigen tegen Haaretz. ‘Toen het gebeurde, dacht ik in eerste instantie dat het iets kleins was. Maar daarna zag ik de ene stretcher na de andere voorbij komen. Vervolgens kwamen de ambulances. En daarna de brandweer, de reddingswerkers, de politie, de ene na de andere wagen kwam aan.’

Domino-effect

De paniek is waarschijnlijk ontstaan nadat een bezoeker in het mannengedeelte van het complex uitgleed op een stalen traptrede, daarbij tegen iemand anders aanviel, waarna in de drukte een domino-effect ontstond. Maar de grote vraag die vrijdag in vrijwel alle Israëlische media werd gesteld is: wat gebeurde er daarna?

Verschillende ooggetuigen vertelden vrijdag tegen Israëlische kranten en televisiezenders dat de politie, die in groten getale aanwezig was omdat dit het eerste grote evenement was sinds corona, totaal verkeerd optrad. ‘We probeerden te vertrekken, maar de politie had alles afgesloten en liet ons niet gaan’, vertelde een van de aanwezigen tegen Haaretz. ‘We smeekten om de hekken alsjeblieft te openen, maar op de een of andere manier lieten de agenten niemand door, waardoor iedereen tegen elkaar aan begon te duwen en mensen simpelweg werden doodgetrapt. Ik begreep niet wat er gebeurde, en toen viel ik flauw.’

Wat ook niet hielp, was dat ambulances en politiewagens de berg vrijdagochtend nauwelijks konden bereiken. Reden: de toegangswegen werden bijna volledig geblokkeerd door omwonenden die hun familieleden te hulp wilden schieten. Daarom duurde het uren voordat alle aanwezigen geëvacueerd konden worden.

Dat laatste zal de komende weken en maanden vrijwel zeker gevolgen hebben. Vrijdagmiddag meldden de media al dat Mischa Lindenstraus, die jarenlang een soort staatsombudsman was, zowel in 2008 als in 2011 heeft gewaarschuwd voor een potentiële ramp op de berg Meron. De omgeving van de graftombe moest volgens zijn rapporten totaal worden herzien omdat ‘zowel de toegangswegen als de paden ongeschikt zijn om de honderdduizenden mensen te faciliteren’, schreef hij. ‘Er zijn geen gronden waarop het voortzetten van de huidige situatie kan worden toegestaan.’