Palestijnen zijn beter af met vernieuwde versie van 'Wye'

De nieuwe versie van het Wye-akkoord tussen Israël en de Palestijnen is voor de laatsten beter dan de oorspronkelijke overeenkomst. Een vergelijking tussen het document dat in 1998 werd ondertekend door premier Netanyahu, en het zogeheten Wye II-akkoord van dit weekeinde, valt op enkele kernpunten uit in het voordeel van de Palestijnen.

Hun belangrijkste winst is dat de vrijlating van honderden gevangenen niet mondeling is geregeld, maar op papier staat. Dit najaar zullen, in twee fases, 350 Palestijnen op vrije voeten worden gesteld. Dat is weliswaar minder dan de vierhonderd die de Palestijnen hadden geëist, maar er ligt nog een derde fase, eind dit jaar, in het verschiet. Bovendien krijgt de Palestijnse Autoriteit van Arafat medezeggenschap in een comité met Israëli's.

Netanyahu ontsloeg naar eigen believen 250 gevangenen, van wie de meesten tot woede van Palestijnse leiders en burgers 'gewone' criminelen waren. Ze hadden gehoopt op de vrijlating van 'politieke gevangenen', ofwel strijders tegen de Israëlische bezetting.

De terugtrekking van Israëlische troepen op de Westelijke Jordaanoever, waar het in 'Wye' allemaal om was begonnen, zal de Palestijnen een aantrekkelijker gebied opleveren dan Netanyahu wilde afstaan. Hoewel het territorium niet wordt gedefinieerd in Wye II, lijkt het erop dat de Palestijnen géén stuk woestijn nabij de Dode Zee krijgen. De Palestijnse gebieden zullen een min of meer aaneengesloten, dichtbevolkt gebied vormen.

Onveranderd is de omvang van het gebied dat de Palestijnen in handen zullen hebben ná de gefaseerde terugtrekking van Israël: 40 procent, waarvan de helft onder exclusief Palestijns gezag. In het overige deel blijven Israëlische troepen opereren.

Nieuw is de Israëlische instemming met de aanleg van een Palestijnse haven. Voor de aanvang van het miljoenenproject in de Gazastrook is 1 oktober als datum gekozen. Nederland is de belangrijkste donor; minister van Buitenlandse Zaken Van Aartsen wil 'de tweede eerste steen' leggen. De eerste steen was in 1996 gelegd door premier Kok. Netanyahu hield echter 'om veiligheidsredenen' het project op.

De haven is van belang voor de Palestijnse economie, die in deplorabele staat verkeert. Wye II bepaalt dat de haven in gebruik wordt genomen als het vraagstuk van de veiligheid is opgelost. Het gaat hierbij vooral om het voorkomen van wapensmokkel.

Nieuw is ook dat twee omstreden delen van de stad Hebron worden opengesteld voor de Palestijnse bewoners, die veruit in de meerderheid zijn. Het betreft een straat en een markt waar een enorme Israëlische troepenmacht een kleine groep joodse kolonisten beschermt.

Wye II bevestigt de openstelling van een 'veilige route' tussen de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever. Het zuidelijke deel wordt op 1 oktober in gebruik genomen. Daarmee wordt de bewegingsvrijheid van Palestijnen vergroot. Waarschijnlijk zullen bussen op de route Gaza-Hebron worden begeleid door Israëlische troepen. Over een verlenging naar het noordelijk deel van de Westelijke Jordaanoever bestaat nog geen overeenstemming.

De belangrijkste verandering in Wye is wellicht dat er nu data worden genoemd voor het bereiken van een definitieve vredesregeling. Binnen een half jaar moeten de hoofdlijnen zijn vastgelegd, opdat in september 2000 een akkoord kan worden gesloten.

Onverminderd gelden de verplichtingen van Arafat c.s., zoals het verrichten van arrestaties onder extremisten, het inkrimpen van de eigen politiemacht en het in beslag nemen van illegale wapens. Wye I was door Netanyahu 'bevroren' omdat de Palestijnen hun plicht zouden verzaken.