Paars neemt hypotheek op toekomst

Die beteuterde reactie is goed te begrijpen voor wie een poging doet om het gesloten begrotingsakkoord te doorgronden. Dat doorgronden valt niet mee omdat het kabinet - openheid en transparantie waren toch kenmerken van Paars? - weigert schriftelijke informatie te verschaffen over het akkoord. Maar als ik het, op grond van eindeloze telefonades met Financiën, nu goed begrijp, is de kern van de zaak: het kabinet heeft een hypotheek genomen teneinde hogere lonen te kunnen betalen aan de werknemers in onderwijs en zorg. Dat is niet in strijd met de Zalmnorm, maar wel in strijd met de fatsoensregels van het begrotingsbeleid.

Aan de hand van deze drie steekwoorden - Zalmnorm, hypotheek, lonen - moeten we de miraculeuze vermenigvuldiging van het beschikbare budget kunnen begrijpen. Denkt u even mee?

De Zalmnorm legt aan het begin van de kabinetsperiode voor elk jaar het niveau van de uitgaven vast. Deze bedragen worden nog wel gecorrigeerd voor inflatie. Maar wordt dat bedrag overschreden, dan wordt de Zalmnorm geschonden. De vraag is daarom: hoe komt Zalm dan aan 8 miljard extra? En het antwoord is: niet.

De bulk van het begrotingsakkoord, in totaal vijf miljard, gaat over het verschuiven van uitgaven. Hierbij gaat het voor 3 miljard over bestedingen van departementen (die bleken bij nader inzien niet nodig of niet nuttig) en voor 2 miljard om geld dat was gereserveerd om rente van te betalen op de staatsschuld. Die staatsschuld is 22 miljard gulden lager dan ten tijde van het regeerakkoord werd gedacht (dat scheelt ruim een miljard) en bovendien is de rente lager.

Resteert, zo lijkt het: acht min vijf is drie miljard extra uitgaven. En dus een overschrijding van de Zalmnorm. Kijk niet raar op als dit een dezer dagen naar buiten komt - als een en ander wél op papier staat - maar nu durf ik het nog niet te beweren. Politici lijken met elkaar te hebben afgesproken te zullen zeggen dat de Zalmnorm niet is overschreden. Laten we dat, gezagsgetrouw, maar heel even voor waar aannemen.

Dat de Zalmnorm wordt gerespecteerd, betekent niet dat het akkoord getuigt van fatsoenlijk begrotingsbeleid. Dat doet het niet. Een woordvoerder van Zalm erkent: 'De keuzevrijheid van het volgende kabinet wordt beperkt met 2 miljard gulden.' Een hypotheek op de toekomst.

Dat zit zo. Incidentele uitgaven (zeg: een overstroming) mag een kabinet dekken met incidentele inkomsten (zeg: een meevallertje in de accijnsen). Maar uitgaven die elk jaar terug komen (zoals loonsverhogingen voor verpleegkundigen) moeten worden gedekt met structurele inkomsten. Doet een kabinet structurele uitgaven zonder die inkomstenstroom te regelen, dan zadelt het toekomstige kabinetten op met een probleem. Dat is not done.

En toch is dat precies wat er gebeurt. Voor dit en volgend jaar heeft het kabinet de financiering van de extra uitgaven bij elkaar gescharreld met incidentele postjes. Zalm heeft zich zelfs verlaagd tot een 'kasschuif', een truukje (geloof me: u wilt niet weten hoe dat precies zit) uit de jaren tachtig toen de overheidsfinanciën nog een permanente bron van problemen waren. Maar goed, met al die scharrelpostjes zijn de uitgaven de komende twee jaar gedekt.

Maar voor de periode daarna gaapt er een gat in de financiering van de uitgaven. Het kabinet heeft daar geen geld voor, maar wel een praatje. Dat praatje is dat als het volgende kabinet de staatsschuld nu maar verder terugbrengt - van 500 miljard gulden nu tot 440 miljard in 2004 - de renteuitgaven zo sterk zullen dalen dat de extra uitgaven prima kunnen worden gedekt. Het volgende kabinet, kortom, krijgt het dringende advies de beer te schieten wiens huid door Paars alvast is verkocht.

Inderdaad: het blijkt goed mogelijk de Zalmnorm te handhaven en toch onverantwoord begrotingsbeleid te voeren. Resteert het steekwoord lonen. Het begrotingsakkoord van afgelopen weekeinde was het antwoord van het kabinet op de discussie over publieke armoede en private rijkdom. Kinderen verdienden beter onderwijs. Patiënten verdienden betere zorg. Wat blijkt? Zo'n beetje de helft van de acht miljard gulden die het kabinet nu (anders) uitgeeft is bedoeld voor de beloning van mensen die in die sectoren werken. In de vorm van loon, in de vorm van secundaire arbeidsvoorwaarden of in de vorm van carrièreplanning (dat wil zeggen: loonsverhoging voor een kleine groep). Dat hebben die dokters, verpleegkundigen en onderwijzers dus handig gespeeld; maar zouden de zorg en het onderwijs er beter van worden?

Akkoord maakt weg vrij voor Paars III, kopte de Volkskrant maandag. Kunnen ze hun eigen troep opruimen.