Paars leidt tot verarming, verkilling en onzekerheid: 'Voor de zelfredzamen zit het wel goed'

DEN HAAG

Enneüs Heerma spitste dinsdag in de Ridderzaal zelden zijn oren. Koningin Beatrix en de troonrede brachten hem, de leider van de christen-democraten in de Tweede Kamer, weinig nieuws. Het ergerde hem. 'Het is niet voor het eerst dat er wordt gelekt uit de troonrede, maar het was nooit zo erg als bij dit paarse kabinet. Ik vind het niet juist. Het nieuws uit de Miljoenennota hoort alleen op Prinsjesdag naar buiten te komen. Niet eerder.'

De tik op de vingers van het kabinet vanwege deze staatsrechtelijke dwaling is misschien wel de felste tik die de grootste oppositiepartij het kabinet de komende dagen zal uitdelen. Heerma wil vooral lief zijn, rustig en vertrouwenwekkend oppositie voeren. Over de begroting voor 1997 van het kabinet is er niets dan lof.

'Het is een solide begroting, een knap stuk werk in financieel-economische zin. Ik ga daar niet over miezemauzen. Begin jaren tachtig waren we de zieke man van Europa. Nu krijgen we complimenten uit het buitenland. Laatst sprak ik Schäuble, de fractievoorzitter van de Duitse CDU. Die vroeg me: 'Heerma, wat is jouw analyse van het succes van jullie beleid?'

'Dit kabinet zet het beleid van vorige kabinetten voort. Lubbers zei het de afgelopen zomer ook. In de Miljoenennota wordt dat ook ruiterlijk toegegeven: ''we plukken nu de vruchten van een jarenlang volgehouden gezondmakingbeleid''. Het staat er ruimhartiger in dan vorig jaar.'

Maar 'paars' bedreigt het economische succes, morrelt aan de overlegeconomie, en dat veroorzaakt onrust, zegt Heerma. 'Ik hoor Bolkestein in feite op dat punt roepen: weg met de overlegeconomie en de sociale partners, weg met de loonmatiging. De politiek heeft het primaat. De VVD ondermijnt daarmee de fundamenten van het economische succes. Ik ga niet op extreme wijze de onheilsprofeet uithangen, maar ik wil hier op hebben gewezen. We gaan daar een prijs voor betalen.'

De president van de Duitse Bundesbank Tietmeyer noemde de loonmatiging als verklaring voor de Nederlandse economische groei, die hoger is dan de Duitse. Heerma herinnert aan die uitspraken. 'Internationale delegaties komen in Nederland kijken waar ons succes zit, hoe we dat doen met die loonmatiging. Als we praten over voortzetting van beleid, laten we daar dan ook de vruchten van plukken. Laten we met z'n allen gelukkig zijn met die economische groei.

'Maar de VVD roept: weg met het algemeen verbindend verklaren van de cao. Ze kiezen welbewust voor de benadering om van bovenaf te besturen. Dat past niet in de traditie van de consensusvorming. Juist het voortdurende streven naar consensus heeft bijgedragen tot het succes van economische groei, hogere arbeidsparticipatie en noem maar op.'

Heerma vindt dat paars over de overlegeconomie, die floreerde onder CDA-kabinetten, heen walst. Het kabinet neemt volgens hem maatregelen die pas op de langere termijn vervelende effecten hebben voor de bevolking. De pijn zit hem in meer markt, soms ook in meer overheid en in minder sociale partners.

Heerma somt het rijtje op. 'De afschaffing van de Ziektewet: uitsluiting. Voor de zelfredzamen zit het wel goed. Er wordt nu onder de minder zelfredzamen aan de poort geselecteerd. Neem de versobering in de Algemene Nabestaandenwet. Of de pensioenen. Wij vinden dat we een goed pensioenstelsel hebben, maar van het kabinet moet het soberder. Onder de inkomensgrens van 75 duizend bepaalt de overheid wat wel en niet mag, daarboven moet het individu het zelf maar regelen. Want er zij marktwerking. De rol van de sociale partners wordt volledig geëlimineerd.

'Ik zie dat paars het bed opschudt langs de lijn overheid-markt. Dat vinden wij een verarming. Wij maken ieder jaar een rondje langs het middenveld. Langs het midden- en kleinbedrijf, de werkgevers- en werknemersorganisaties, de landbouworganisaties. We hechten aan hun oordeel. Ik proef erkenning voor de solide begroting, maar ik zie bij de sociale partners bepaald geen omarming van de VVD-zienswijze.'

De liberale mentaliteit heeft, zegt de fractievoorzitter, meer kwalijke gevolgen. 'De moet toch kunnen-sfeer, daarvan komen we nog eens van een koude kermis thuis. De uitholling van het publieke bestel met zijn zuilen bijvoorbeeld, en de komst van commerciële zenders al dan niet met softporno tekenen een cultuur van toegeeflijkheid. Velen vatten dat op als normloosheid. Het publieke bestel wapende ons daar behoorlijk tegen. Je kan zeggen: iedereen kan die knop omdraaien, dat moeten die vijftien miljoen mensen achter hun voordeuren zelf maar uitmaken. Maar zo'n samenleving staat het CDA niet voor ogen.

'We moeten ons bezinnen op sommige vormen van toegeeflijkheid en onduidelijkheid. Het kabinet kondigt strengere straffen aan voor de commerciële teelt van hennep. Maar aan teelt voor eigen gebruik hoeft de politie niets te doen. Leg dat maar eens uit. Straks krijg je teelt in volkstuinen en kassen voor eigen gebruik, waar je een aardige vakantie van kunt financieren. De maatschappij is veel inventiever dan de wetgever.'

Hetzelfde geldt, zegt de CDA-leider, voor verboden pornomateriaal. 'In de Tweede Kamer is gezegd dat als het in privébezit wordt aangetroffen, politie en justitie zeer terughoudend moeten zijn. Dat kan niet, dat is een hellend vlak. Tijdens het congres over kinderporno in Stockholm hebben tachtig regeringen gezegd: stel sekstoerisme en kinderporno maar strafbaar. Ik zou graag de opvattingen van het kabinet daarover weten. Het stellen van vragen doet enigszins veronderstellen waar ik zelf sta.'

Als u kritiek hebt op paars, doet u dat voorzichtig of in understatements. Waarom niet wat harder?

'Nee hoor, dat zal ik niet doen. Verarming, verkilling en onzekerheid, dat zijn toch geen understatements?'

Waarom pakt u het kabinet niet steviger aan?

'Met deze meerderheidscoalitie is niks mis. Die moet gewoon zijn werk goed doen. Wij moeten daar onze rol in spelen.'

Wat gaat u dan de komende twee jaar doen?

'We gaan hiermee door.'

Wat hebt u daar inmiddels mee bereikt?

'Oppositie betekent, zo hebben we inmiddels geleerd, dat er niks van je voorstellen wordt overgenomen. Pas het laatste halfjaar krijgen we substantiële invloed. Ik zie in de Tweede Kamer steeds vaker wisselende meerderheden opereren. Bij belangrijke stemmingen kunnen we besluiten onze kant laten uitvallen. Neem de motie van Maria van der Hoeven over het huurwaardeforfait. En het kabinet heeft zonder bronvermelding de knelpuntenoplossing voor de mobiliteit van Gerd Leers overgenomen. Lof, hulde! Over plagiaat gesproken...'

Hoe voelt het aan om weer enige invloed te hebben?

'We zijn gewoon 34 van de 150 kamerleden. We maken deel uit van het politieke proces en daar hebben we lol in. We moeten het als een uitdaging zien met de inhoud bezig te zijn.'

Stel dat PvdA en VVD zo prettig blijven samenwerken.

'De vraag is of de chemie wel zo bijzonder is. De glans is er intussen al van af. Sommigen hebben het nooit meer dan een heel gewoon kabinet willen noemen. Er gaan nu twee boeiende jaren volgen, want het regeerakkoord is af. Bolkestein riep dit voorjaar de coalitiepartners niet voor niets op om weer aan de tafel te gaan zitten voor een nieuw regeerakkoord.'

Tekent u voor nog vier jaar oppositie, of wilt u regeren?

'De vraag houdt me helemaal niet bezig. Ons is altijd verweten dat we zo georïenteerd zijn op de macht. Er is meer dan de politiek van deze vierkante kilometer. De civil society is een heel wezenlijke orïentatie, dat hebben we als christen-democratie te bieden. Ik denk dat het bij onze uitdaging hoort bezig te zijn met de inhoud, de rest is nu niet interessant.'

Bent u beschikaar voor nog vier jaar?

'In de werkelijkheid van de Volkskrant was ik al weggeweest.'