Opvolging burgemeester Patijn kan in referendum

Bij de benoeming van de nieuwe Amsterdamse burgemeester kan worden geëxperimenteerd met een referendum. Het ministerie van Binnenlandse Zaken gaat ervan uit dat de wijziging van de Gemeentewet nog dit jaar door het parlement wordt aangenomen.

Voor Amsterdam komt dit net op tijd. Eind dit jaar begint de procedure rond de opvolging van Patijn die medio 2001 met pensioen gaat. Maar ondanks alle pogingen om een einde te maken aan de Haagse achterkamertjespolitiek is het onwaarschijnlijk dat de Amsterdammer zich kan uitspreken over de opvolger van Patijn. De gemeenteraad loopt er niet warm voor. Met name de PvdA vindt het nog te vroeg.

Begin dit jaar bepleitte de commissie-Elzinga dat de bevolking via referendum of verkiezing de mogelijkheid moet krijgen om de burgemeester te kiezen, vooral in de grote steden. Voor een verkiezing moet de Grondwet worden gewijzigd en dat kost veel tijd. De uitkomst is ook ongewis, vanwege de vereiste tweederde Kamermeerderheid.

Als tussenoplossing opperde Elzinga om de Gemeentewet aan te passen, zoals al was afgesproken in het regeerakkoord. Die procedure is eenvoudiger, omdat een gewone meerderheid genoeg is. De wijziging ligt nu in het parlement.

Gemeenten die dat willen, mogen een referendum organiseren over de raadsvoordracht van de meest geschikte kandidaten voor de burgemeesterspost. De uitslag van de volksraadpleging wordt meegenomen bij de benoeming. Daarvan ligt de verantwoordelijk, zoals vanouds, bij de Kroon.

Politicoloog P. van Praag van de Universiteit van Amsterdam, deskundige op het gebied van de lokale democratie, is voorstander van verkiezingen in de een of andere vorm, waarbij hij rechtstreekse verkiezingen bepleit. Maar hij denkt dat het er niet snel van komt.

'Alle partijen hebben hun redenen om tegen te zijn. De VVD is altijd tegen verkiezingen geweest. De PvdA is enthousiaster, maar ze zal in het geval van Amsterdam er haar nek niet voor uitsteken. '

'De opvolging van Patijn gaat volgens de oude methode', zegt voorzitter B. Irik van de Amsterdamse PvdA-fractie beslist. Net als bij de opvolging van Van Thijn wordt het profiel van de nieuwe kandidaat gepubliceerd en komt er een inspraakavond op het stadhuis.

Volgens Irik spelen overwegingen dat de PvdA met een referendum of verkiezing de kans loopt Amsterdam te verspelen, geen rol. Als Den Haag aan het werk gaat, is het zo goed als zeker dat er een PvdA'er in de hoofdstad komt, zeker gezien de benoeming de VVD'er Opstelten in Rotterdam.

Irik: 'We willen van de Haagse roulette af, laat dat duidelijk zijn. Maar er is nog geen duidelijkheid over de nieuwe procedure. De commissie-Elzinga is verdeeld. Ik verwacht dat er tegen 2010 wel duidelijkheid zal zijn.'

De VVD in Amsterdam, een tegenstander van referenda, neemt een iets ander standpunt in. 'We beraden ons nog. Als we pragmatisch zijn en ooit een VVD'er in de hoofdstad als burgemeester willen, dan zal dat via verkiezingen of een referendum moeten', zegt fractievoorzitter J. Goring.

D66 wil, zoals verwacht, experimenteren en heeft daarover een notitie ingediend. Tot zijn ergernis bespeurt fractievoorzitter W. Hemmes bij veel raadsleden de voorkeur om op de ouderwetse manier door te gaan.

In de wandelgangen worden al de nodige namen genoemd van degene die volgend jaar zijn intrek zal nemen in de Stopera. De lokale tv-zender AT 5 hield een peiling onder de raadsleden. Die noemden onder anderen loco-burgemeester Jaap van der Aa (PvdA). Maar de kans dat een lokale politicus burgemeester wordt, is klein. Amsterdamse burgemeesters hebben hun sporen in Den Haag verdiend. De loco-burgemeester en wethouder onderwijs verving Patijn vorig jaar tijdens diens ziekte.

Van der Aa's partijgenoot Job Cohen kwam uit de peiling als eerste uit de bus. De VVD riep hem uit als de meest geschikte PvdA-kandidaat. De staatssecretaris van Justitie zegt verheugd te zijn dat een meerderheid hem wil. Volgens velen wordt hij de nieuwe burgemeester.

Andrée van Es (GroenLinks) kwam naar voren in enquêtes onder Amsterdammers. Ook vrouw, maar van de verkeerde partij. Hoe groot haar kwaliteiten ook zijn, de directeur van het sociaal cultureel centrum De Balie zal nooit eerste burger van Amsterdam worden.

Frank de Grave (VVD) deed het goed in de peiling onder raadsleden. De minister van Defensie was jaren wethouder financiën. Hij is joviaal, gemakkelijk in de omgang en een vertegenwoordiger van de linkervleugel in de VVD. Hij maakte paars in de hoofdstad mogelijk.

Jeltje van Nieuwenhoven (PvdA) maakt ook kans, vooral omdat ze vrouw is. In Amsterdam wordt allang gepraat over de benoeming van een vrouw, maar het is er steeds niet van gekomen. Onder de vrouwen is de voorzitter van de Tweede Kamer een goede kandidaat, zeggen ingewijden.

Johan Stekelenburg (PvdA) kwam op het lijstje van de raadsleden niet voor. Hij solliciteerde openlijk via de televisie. De burgemeester van Tilburg ligt in Amsterdam niet goed vanwege zijn commissariaten en de daarbij horende vorstelijke bijverdiensten.