Optiehandelaar Sem van Berkel verruilt stofjas voor driedelig grijs 'De echte winst zit hier nog altijd in de plain vanilla'

Van onze verslaggever

Peter de Waard

AMSTERDAM

'Vroeger had je op de beurs de jongens van vast en flauw. Ervaren handelaren die aan hun water voelden wat de koersen zouden gaan doen. Nu zitten er allemaal kleine Einsteintjes achter de computer. Ze maken eerst een sommetje over de intrinsieke waarde van het aandeel, gooien er dan wat wiskunde overheen en laten er uiteindelijk nog een natuurkundige analyse op los.'

Nick Leeson was ook zo'n bollenboos. Maar optiehandelaar Sem van Berkel weigert categorisch de nieuwe generatie handelaren over één kam te scheren met de man die het bankroet van de zakenbank Barings veroorzaakte. 'Ik kan die situatie moeilijk inschatten. Maar ik heb het droeve gevoel dat Leeson ook verantwoordelijk is gesteld voor een hele serie fouten van andere instanties. Waarom werden juist zijn sommetjes niet gecontroleerd?'

Van Berkel heeft soms wel een beetje heimwee naar de gouden beursjaren toen handelsgeest en onderlinge solidariteit tussen de handelaren nog hoog in het vaandel stond.

Begin jaren tachtig was hij op de optiebeurs market-maker in goudopties. 'Toen een prachtig produkt. De goudprijs klapte iedere dag met tientallen dollars op en neer. Politieke strubbelingen zoals de Falkland-oorlog hadden een geweldige invloed op de goudprijs. Nu zie je dat niet meer. Ik was een keer een paar dagen in Parijs. In een kiosk op de Champs-Elysee zie ik Le Figaro liggen. L'or tombe cent dollars staat er in de kop. Het leek met de koopman gedaan. Ik wist dat ik een enorme positie had in goud en nu was het spul in één klap honderd dollar per ounce minder waard. Ik belde Amsterdam en wilde onmiddellijk terugkomen. Maar een collega zei tegen mij: “Blijf nog maar fijn een paar dagen weg. Maandag beginnen we opnieuw”.'

In de beginjaren van de optiebeurs zweefden de handelaren continu tussen enorme rijkdom en bittere armoede. De ene dag was iemand miljonair. De volgende dag weer bijna failliet.

Van Berkel kwam in 1978 op de optiebeurs. 'Mijn vader was een grote Utrechtse kolenhandelaar. Hij belegde privé nogal wat, vooral in Koninklijke Olie. Beleggen werd mij met de paplepel ingegoten. De koers van Koninklijke Olie kreeg ik 's morgens thuis eerder dan een kopje thee. Mijn vader was ook gek op nieuwtjes. Toen er in Chicago een optiebeurs werd opgericht, ging hij daar wat experimenteren.'

Sem was echter voorbestemd voor het hotelvak. Hij kreeg ondermeer een kaderopleiding bij Albert Heijn in Zaandam - 'van mijnheer Heijn zelf' -, die toen de AC-wegrestaurants bezat. Later werd hij manager bij Ibis op Schiphol, waarvan Ahold toen eenderde van de aandelen bezat. 'Ik begon al snel voor mijzelf. Op een gegeven moment had ik een eigen reisbureautje, een drankengroothandel, een wijnproeflokaal, een sigarenimportbedrijf en een slijterij. Een Vendex-concern in een notedop. Dat liep allemaal goed.'

In de winter van 1978 las hij een kleine advertentie in De Telegraaf, waarin optiehandelaren werden gevraagd voor een nog op te richten optiebeurs. 'Ik reageerde en moest op sollicitatiegesprek komen bij een gepensioneerde kapitein ter zee die door initiatiefnemer Tjerk Westerterp was ingehuurd om de personeelszaken te gaan doen. Hij had de brieven op een grote stapel liggen. Wat we zouden moeten gaan doen, wist hij eigenlijk ook niet. Ik werd wel aangenomen. Voor mijzelf wist ik dat het zou gaan slagen.' Van Berkel moest zijn mooie villa in Bergen op Zoom opgeven en ging drie hoog in de Bijlmer wonen.

Toen de optiebeurs op 15 april 1978 de deuren opende in de Beurs van Berlage werd Van Berkel scheidsrechter in opties KLM. 'Westerterp deelde zelf de stofjassen uit. Er werden alleen calls (opties waarmee wordt gespeculeerd op een stijging van de aandelenkoers) verhandeld. Maar er was weinig te doen. De banken zagen de optiebeurs nog niet zitten. Westerterp had de ambitie gehad om de optiebeurs meteen maar Europees te maken - European Options Exchange - maar dat bleek al snel niet te werken. De Duitsers mochten niet ongedekt schrijven. De Fransen was alles verboden. De Britten kregen al snel een eigen optiebeurs en de Belgen misten de financiële slagkracht. Na enkele weken was de optiebeurs al Amsterdams.'

Dat de beurs overeind bleef, is volgens Van Berkel honderd procent de verdienste van Westerterp die met een rondtrekkend circus door het land trok en iedereen op de mogelijkheden van opties wees. 'Hij heeft de beurs gevormd zoals die nu nog is. Geen optiebeurs ter wereld heeft zoveel particuliere beleggers als die in Amsterdam. En op geen beurs ter wereld worden zoveel opties verhandeld op individuele aandelen.'

Eén jaar na de oprichting van de optiebeurs trad Van Berkel als floorbroker in dienst van de NMB. In deze functie voerde hij op de vloer de orders van de bankcliënten uit. Al snel daarna werd hij market-maker, zodat hij ook voor zichzelf kon gaan handelen. 'Met twee collega's had ik het market-makersbedrijf Hobijn. Ik deed de goudopties. Dat was in die tijd een bloeiende handel.'

Van Berkel stelt dat 'de jongens van het eerste uur' bijna allemaal slaagden. 'Hans Kroon en Jos Dreessens liepen iedere dag op de optiebeurs rond. Geweldige handelaren. Nu zijn ze bestuursvoorzitter van respectievelijk Van der Moolen en AOT; de twee grootste beursbedrijven. De pioniers van de optiebeurs van toen zijn nu de eindbeslissers op de effectenbeurs geworden. Mensen van de plain vanilla noemen ze dat in de VS. Hun parool is simpel; laag kopen en hoog verkopen. Daar zit de winst. Nu heb je de Einsteintjes. Hele slimme mensen die dankzij de grote volumes een goede boterham kunnen verdienen. Maar de echte winst voor een handelaar zit nog altijd in de plain vanilla.'

'Nadat Ronald Reagan in 1981 president was geworden, kreeg de handel in effecten een geweldige schwung. Eerst in de VS, maar later ook in Europa. We hebben heel wat te danken aan die filmster. Geld was niet langer een vies woord.'

De handel in goudopties verhuisde medio 1984 echter volledig naar de VS. Van Berkel besloot weer floorbroker te worden. Nu richtte hij zijn eigen onafhankelijke floorbrokersbedrijf Van Berkel Options op. Hij ging zelf in binnen- en buiteland klanten werven, waarvoor hij de orders op de vloer uitvoerde. Na 1985 werd de handel langzamerhand professioneler. De optiebeurs kreeg in 1987 een splinternieuw eigen onderkomen aan het Rokin. Westerterp die tot dan toe dagelijks over de vloer liep, kwam nu op een fraaie kamer op de bovenste verdieping van het nieuwe gebouw te zitten. Het geld stroomde niet meer automatisch binnen. De optiehandel werd een keiharde concurrentiestrijd.

In december 1991 ontstond ook een keiharde confrontatie tussen Westerterp en de optiehandelaren onder leiding van Van Berkel. De directeur van de optiebeurs besloot van de ene op andere dag de vloerhandel - open outcry - in te ruilen voor een nieuw elekronisch handelssysteem waarbij opties uitsluitend nog via beeldschermen zouden worden verhandeld. Westerterp vond dat de enige manier om als Amsterdamse optiebeurs overeind te blijven in de concurrentieslag met de snel opkomende buitenlandse optiebeurzen.

Van Berkel was woedend. Talrijke floorbrokers en market-makers zouden hierdoor uitgerangeerd worden. In de media stonden de twee als kemphanen tegenover elkaar. Van Berkel won het gevecht. Het plan van Westerterp werd afgeschoten. In het nieuwe handelssysteem bleef de centrale handelsvloer gehandhaafd.

'Westerterp had wel gelijk dat de handel moest worden gemoderniseerd. Maar de centrale marktplaats moet altijd overeind blijven. Daar zit de synergie in de effectenhandel. Niet iedereen op de optiebeurs zal mij dat in dank afnemen, maar ik vind dat er een gezamenlijke vloer moet komen voor effecten- en optiebeurs. Dan heb je de meeste synergie. Optiehandelaren kunnen continu even rondneuzen op de effectenbeurs. En daarnaast levert het ook een hoop efficiency-voordelen op; een gezamenlijke administratie en pr-apparaat. Het voorzittersschap kan rouleren.'

Volgens Van Berkel is de taak van de beurzen in de toekomst alleen nog het bieden van een onderkomen. 'En voor de rest zal het nog slechts een clearingadres zijn, waar de transacties administratief worden afgewikkeld.'

Van Berkel Options wist ondanks het conflict met Westerterp - 'de nieuwe voorzitter Joost Kuiper heeft ondanks alle problemen gelukkig de neuzen weer in één richting doen wijzen' - het marktaandeel op de optiebeurs te vergroten. Op dit moment heeft Van Berkel 14 procent van de optiemarkt in handen. De laatste jaren deed het floorbrokersbedrijf veel aan nieuwe produktontwikkeling. Zo werden onder de slagzin Do warrant, be happy talrijke nieuwe warrants op de optiebeurs geïntroduceerd. 'Mijn grote vreugde is nu nieuwe produkten te ontwikkelen. Ik ben zelf een uitvinder geworden.'

In de handel zelf werd Van Berkel persoonlijk steeds minder actief. 'Op de vloer was ik van de pioniersgeneratie de laatste der Mohanikanen geworden. Ik kroop steeds verder weg achterin in de nis. Niettemin had ik het idee dat ik een sta-in-de-weg vormde voor veel van de mensen die bij mij in dienst waren. Je moet die mensen de kans geven zich verder te ontwikkelen.'

Hij besloot daarom zijn aandelen te verkopen en een nieuwe uitdaging te zoeken. Vrijdag een week geleden maakte hij bekend dat Van Berkel Options zal worden overgenomen door een onbekend gebleven beleggingsmaatschappij en het management van het optiebedrijf. Van Berkel zelf trad in dienst bij de effectenbank Wesselius.

De overstap wekte veel verbazing. Van Berkel Options stond bekend als een kleurrijk en dynamisch bedrijf. Wesselius is een in 1911 opgerichte bank die vooral low-key opereert en bol staat van tradities. De klanten zijn vooral buitenlandse instituten - met name uit Scandinavië, Duitsland en Zwitserland - die in aandelen beleggen van middelgrote Nederlandse ondernemingen, bijvoorbeeld Grolsch. Daarnaast houdt Wesselius zich als private bank bezig met vermogensbeheer voor rijke particulieren. Dertien jaar geleden werd Wesselius overgenomen door MeesPierson die de bank koestert als een kleine diamant.

'Wesselius is vooral research-driven. De analisten hebben een eigen visie op het Nederlandse bedrijfsleven en brengen die bij hun cliënten vertrouwelijk onder de aandacht. Terwijl de huidige discounthuizen vooral streven naar zo laag mogelijke kosten, wil Wesselius in de eerste plaats de klanten vertroetelen.'

Van Berkel koos bewust voor een nieuwe carrière bij deze exclusieve bank. 'In rentenieren heb ik helemaal geen zin. Hobby's heb ik niet. Ik ben in die achttien jaar op de EOE een levende optie geworden. Ik kon echt overal naar toe, maar heb toch gekozen voor Wesselius. Dat had verschillende redenen. Ik wilde verder met het ontwikkelen van nieuwe afgeleide produkten. Binnen Van Berkel Options misten we daarvoor het kapitaal en de deskundigheid. Wesselius kan als dochter over de know-how van MeesPierson beschikken. En ik durf te stellen dat de optiedesk van MeesPierson met afstand de beste van Nederland en een van de beste ter wereld is.'

Als een van de vier directeuren van Wesselius zal Van Berkel zich vooral gaan bezig houden met derivaten. 'Voor de bank is het geen hoofdactiviteit, maar een afgeleide activiteit. Het doel is voor de eindbelegger het verhogen van het eindrendement en het afdekken van het risico.'

Tegelijkertijd zal '$em of Wesselius' nieuwe produkten op de markt blijven brengen. Zo zullen vijfduizend zogenoemde bull en bear warrants op de Amsterdam EOE-index op de markt worden gebracht. Met de bull-warrant kan worden ingespeeld op een verdere stijging van de index, terwijl met de bear-warrant geld kan worden verdiend als de index daalt. Volgens Van Berkel zijn de warrants goedkoper dan de gewone opties op de EOE-index.

Voor Van Berkel is het een echt rainmaker-produkt. 'Een rainmaker is in de VS niet zo maar iemand. Vroeger was het de medicijnman. Nu is het iemand die deals maakt op de optiemarkt.'