Opstand Kirgizië doet alarmbellen klinken in regio

Hoewel economisch van ondergeschikte betekenis is Kirgizië om geopolitieke redenen toch van belang. Ingeklemd tussen Rusland, China en Afghanistan wordt Bisjkek door de wereldleiders beschouwd als een cruciale observatiepost in een regio waar economische, militaire en religieuze belangen samenvloeien.

Juist omdat president Askar Akajev als een van de zwakste heersers in Centraal-Azië gold, kon in Kirgizië de cocktail gaan gisten - en exploderen.

In de buurlanden Oezbekistan, Tadzjikistan en Kazachstan, waar de presidenten Islam Karimov, Imomali Rachmonov en Noersoeltan Nazarbajev op dictatoriale wijze regeren, zullen de alarmbellen zeker zijn afgegaan. In beide eerstgenoemde landen leidden gefraudeerde verkiezingen (net als in Kirgizië) de voorbije maanden reeds tot fel protest, maar dat werd in beide gevallen met bruut geweld de kop ingedrukt. In Kazachstan staan in 2006 presidentsverkiezingen gepland.

Frappant is dat Karimov in januari in een interview met de Russische krant Nezavisemaja Gazeta Akajev een slappe houding verweet ten opzichte van de oppositie, waardoor de stabiliteit in de regio in gevaar zou kunnen komen. Oezbekistan, Tadzjikistan en Kazachstan hebben inmiddels hun grenzen met Kirgizië gesloten en de eigen politie- en legermacht in verhoogde staat van paraatheid gebracht.

Opvallend is dat Rusland en de Verenigde Staten zich terughoudend opstellen, in tegenstelling tot hun rol bij de revoluties in Georgië en Oekraïne. Daar koos Moskou de zijde van de zittende, bevriende machthebbers (Sjevardnadze en Koetsjma), terwijl Washington opzichtig de oppositie (Saakasjvili en Joesjenko) steunde. Omdat Rusland en de VS beide in Kirgizië een militaire basis hebben, van waaruit ze Afghanistan kunnen observeren en China kunnen bespioneren, hielden Poetin en Bush zich ditmaal op de vlakte.

Mocht het revolutievirus overslaan naar Oezbekistan, Tadzjikistan of Kazachstan, dan zullen Washington en Moskou vrijwel zeker een actieve rol gaan spelen. Niet in de laatste plaats omdat die landen over olierijkdommen beschikken - wat niet geldt voor Kirgizië.

Om dezelfde reden, 'olie', gunden Moskou en Washington trouwens tot dusver de presidenten Karimov, Rachmonov en Nazarbajev ook vrij spel in hun land.

Hoewel de oppositieleiders in Kirgizië bezweren 'vrijheid en democratie' na te streven, zullen Moskou en Washington alert zijn op nieuwe ontwikkelingen. Deels omdat Peking mogelijk de verleiding van economische en militaire expansie niet kan weerstaan, maar bovenal omdat Kirgizië besmet kan worden door moslimextremisme vanuit Oezbekistan en het nabij gelegen Afghanistan.

Maart vorig jaar werd in Oezbekistan een reeks aanslagen gepleegd (19 doden), waarop het Oezbeekse leger in samenwerking met de VS een tegenactie uitvoerde waarbij 16 moslim-strijders werden gedood.

Radicale moslimgroepen zouden zich schuilhouden in de Fergana-vallei, een gebied omsloten door hoge bergketens dat zich uitstrekt over Oezbeeks, Kirgizisch en Tadzjieks grondgebied. Volgens de Amerikaanse inlichtingendienst CIA hebben de terreurbewegingen Hizb ut-Tahrir en Islamitische Beweging Oezbekistan hier hun basis. Vanuit de vallei zouden ook banden bestaan met Al Qa'ida-cellen in het noorden van Afghanistan.

Die ingrediënten kunnen binnen het politieke vacuüm dat Kirgizië nu kent een dynamiek krijgen die geheel Centraal-Azië uit het evenwicht slaat. Mogelijk ontstaat daardoor een explosief kruitvat, maar evenzogoed kan deze week in Bisjkek de kiem zijn gelegd voor een democratisering van de gehele regio.