Opgegraven

In de eerste jaren van het pontificaat van Johannes Paulus II moet het een wilde boel zijn geweest op het Vaticaan. Wojtyla in T-shirt en witte gympen op een hometrainer, terwijl kardinaal Marcinkus, zijn financiële adviseur, hem voorleest welke dubieuze geldstromen er weer in naam van het ware geloof op gang zijn gebracht.

De curiekardinaal bezigt een voor 'n prelaat merkwaardig taalgebruik. 'Fuck you!', roept hij geirriteerd als een zoveelste maffioso in audiëntie wordt ontvangen. Zijn levensstijl is al even losjes: met twee schaars geklede meisjes ('mijn nichtjes') op de Romeinse golfbaan, terwijl hij de president-directeur van de katholieke Banco Ambrosiano een rattenstreek uit de doeken doet.

Kardinaal Paul C. Marcinkus, die inmiddels als 80-jarige een teruggetrokken leven leidt in Rome, is een van meest omstreden figuren uit de recente geschiedenis van het Vaticaan en Italië. Zijn rol in de ondergang van Banco Ambrosiano en de dood van topbankier Roberto Calvi in juli 1982 is nog steeds in nevelen gehuld, ondanks de strafprocessen waarin de Amerikaan zich moest verantwoorden.

Een reconstructie van het destijds wereldwijd geruchtmakende schandaal lokt veel Italianen naar de bioscoop. Afgelopen weekeinde ging in Italie I banchieri di Dio - il Caso Calvi in première, de bankiers van God, de zaak Calvi. Voor een van de hoofdrollen (Marcinkus) koos Giuseppe Ferrara Rutger Hauer. 'De massieve Hauer ís Marcinkus', schrijft het weekblad L'Espresso.

Dit compliment voor de enige niet-Italiaan die bij het project is betrokken, is terecht. Omgeven door kruipers, maffia, geheimagenten, de duistere vrijmetselaarsloge P2 en corrupte politici speelt Hauer een even meedogenloze als vindingrijke financier, die zonder veel scrupules aan het slot en in het bijzijn van de paus een mis opdraagt aan de betreurde bankier Calvi.

De bankier, gespeeld door Omero Antonutti (ook zíjn fysieke gelijkenis met Calvi is opmerkelijk), heeft volgens Ferrara en scenarioschrijfster Armenia Balducci geen zelfmoord gepleegd. Het zou de maffia zijn geweest, die hem onder de Londense Blackfriars Bridge heeft opgehangen. Of Marcinkus en zelfs de paus ervan op de hoogte waren, blijft in het midden.

Ferrara, bekend van bekroonde documentaire-achtige films over de vermoorde premier Aldo Moro en maffiajager Falcone, heeft zo'n vijftien jaar nodig gehad voor zijn Bankiers van God. Een van de scenarioschrijvers overleed. Pas toen vorig jaar nieuwe subsidie ter beschikking kwam van onder meer de toen nog centrum-linkse regering, kon hij beginnen.

Bepaald tricky is Ferrara's stelling dat het Vaticaan in financiële malversaties verwikkeld raakte door het activisme van de in 1978 gekozen Poolse paus Wojtyla. Al of niet in samenspraak met de Amerikaanse geheime diensten was JP II erop gebrand zijn landgenoten van Solidarnosc te ondersteunen in hun strijd tegen het communisme. Via de Vaticaanbank IOR en de particuliere Banco Ambrosiano stroomde het geld naar Polen.

Ambrosiano financierde tevens de wapenhandel in Zuid-Amerika - ook al bedoeld om het duivelse communisme te bestrijden. Toen de bank in acute liquiditeitsproblemen kwam, dreigden de geheime financieringen bekend te worden. Zowel maffia als Vaticaan was gebaat bij geheimhouding.

Het onderzoek naar de zaak Calvi loopt nog steeds. In 1998 werden zelfs voor de vierde maal zijn stoffelijke resten opgegraven voor een nieuwe autopsie. En vorige week probeerde maffiafinancier Flavio Carboni, in de film meesterlijk vertolkt door Giancarlo Giannini, via een kort geding de première tegen te houden.