Op weg naar het midden, maar blijft dat zo?

De eerste sms na het bericht over het vertrek van Femke Halsema luidde: 'Nu wordt links nog minder leuk.' Dat is zeker waar. Halsema beheerste als geen ander de kunst van het preventief charmeren, zoals een columnist het heeft genoemd. Vervelende vragen van mannelijke journalisten werden eenvoudig weggecharmeerd.

Maar haar innemendheid was niet alleen strategisch. Afgelopen voorjaar viel Halsema de Thorbeckeprijs ten deel voor politieke welsprekendheid. Terecht. De jury huldigde haar 'mix van vaak gespeelde boosheid, creativiteit en werkelijke charme'.

Twaalfenhalf jaar zat ze in de Tweede Kamer, acht jaar als fractieleider, en ze heeft zich in die tijd ontwikkeld tot een echte vakvrouw. Ze wist staatsrechtelijk van wanten, en kon ook met mathematische precisie het mes plaatsen in een politieke opponent. Het turbulente jaar 2010 betekent het vertrek van alweer een complete generatie van het Binnenhof - Balkenende, Bos, Eurlings, Marijnissen, Kant. En nu Halsema. Een serieus verlies voor de politiek.

Het was geen geheim dat haar vertrek er aan zat te komen. Niet nog eens vier jaar oppositie, verzuchtte ze wel eens. Ze had na de verkiezingen van juni geroken aan de macht. Dat bleek uit de speech na de GroenLinkse overwinning (tien zetels, viel toch wat tegen) die ze beëindigde met een bijna hartstochtelijk 'wellicht regeren'. Het werd een enorme teleurstelling toen de formatie van Paars-plus op de klippen liep.

Zijzelf had de onderhandelingen met verve gedaan, en respect afgedwongen. In contrast met haar collega ter linkerzijde Cohen. Halsema deed gemakkelijk concessies aan de VVD, in de rustige zekerheid dat haar partij zou volgen. Cohen moest steeds terug naar zijn fractie en dan weer 'terugonderhandelen'.

Aan die formatie kon je zien hoezeer GroenLinks is veranderd onder Halsema. Van de straat naar de staat, heet het boek dat onlangs werd uitgebracht ter herdenking van het twintigjarig bestaan van GroenLinks. De partij begon als een allegaartje van communisten, pacifisten en zogeheten radicale burgers van de PPR. Paul Rosenmöller begon met de normalisering, met doorrekenbare verkiezingsprogramma's en de aanvaarding van de NAVO.

Maar het was Halsema die gedecideerd de weg naar het midden insloeg, zozeer dat de vraag rees of zij in die partij wel op haar plaats was. Niet in de Haagse fractie, maar in het land zijn die oude vleugels nog steeds herkenbaar.Helemaal opgelost heeft ook Halsema die vleugelstrijd niet, waar ze tot in haar slotspeech bleef hameren op 'burgerlijke ongehoorzaamheid en verzet' als politiek fundament, en aan de andere kant het compromis zocht.

Ze had de partij in elk geval flink in de houdgreep. Ze begon met (voorzichtige) islamkritiek, niet bepaald populair in eigen kring. Ze stond voor het vrije woord, ook als dat Geert Wilders toekwam. Ze begeleidde onwelgevallige partijgenoten als René Danen en eerder Wijnand Duyvendak met krachtige hand naar de uitgang. Meest omstreden in eigen gelederen was haar idee dat progressieve politiek ook betekende dat het ontslagrecht geliberaliseerd moest worden en de duur van de WW verkort. Het raakte haar onomstreden positie nooit.

Haar laatste bommetje gooide ze nog maar een maand geleden, toen ze suggereerde dat de progressieve krachten gebundeld moesten worden. D66 en GroenLinks als progressieve tandem, de SP had het nakijken als sociaal-conservatief. En de PvdA moest kiezen: richting SP oud-links of mee met de moderne tijd. Boze reacties waren haar deel - Cohen vond dat hij juist niet moest kiezen, Roemer van de SP voelde zich uitgesloten, Pechtold van D66 wilde niets met links te maken hebben.

Het midden is leger dan ooit, sinds VVD en CDA zich tot rechts hebben bekend. Onder Cohen neigt de PvdA weer naar links. Halsema eiste voor de progressieve samenwerking het nieuwe midden op, waar D66 zich al bevond. Nu ze vertrekt, is wel de vraag of dat idee beklijft. Halsema zelf zegt dat het een eerste stap is. Mogelijk, het CDA is een geslaagd fusieproduct geworden en ook GroenLinks vertoont samenhang. Maar opvolgster Sap heeft nog niet een uitgesproken profiel en zeker nog niet de ijzeren vuist van Halsema. En er lopen GroenLinksers rond die een heel andere koers willen dan die van Femke Halsema.