Op platteland van China houdt niets SARS tegen

In het Westen geldt Mao als een monster, in China wordt hij door honderden miljoenen nog altijd als een heilige vereerd. Dat komt omdat zij, of hun ouders, het in Mao's tijd beter hadden dan nu, want in Mao's verzorgingsstaat was voor het eerst hun bestaansveiligheid gegarandeerd.

In ruil voor hun loyaliteit aan de partij en de Grote Roerganger kregen stedelingen alle basisvoorzieningen gratis of voor een symbolisch bedrag van de staat: van huisvesting tot onderwijs, van medische zorg tot pensioen. Dat was de 'ijzeren rijstkom' van sociale zekerheid. De boeren hadden minder voorzieningen, maar genoten wel twee basisrechten: onderwijs en gezondheidszorg.

Overal op het platteland werden kliniekjes gebouwd, waar het consult gratis was en de behandeling spotgoedkoop. In korte tijd nam de levensverwachting sterk toe.

Het collectivisme van Mao is sinds eind jaren zeventig verdrongen door het 'socialisme met Chinese karakteristieken', de officiële naam voor de wildste vorm van kapitalisme, waarin ieder voor zich zorgt en God voor ons allen. SARS legt op dramatische manier de keerzijde van dit ontwikkelingsmodel bloot.

In razende vaart heeft China zich economisch ontwikkeld. Niet heel China, maar alleen het gemakkelijk toegankelijke kustgebied in het oosten en zuidoosten. Daar wonen de rijken en de middenklasse, want daar zijn de grote investeringen terechtgekomen. Aan het platteland is de vooruitgang grotendeels voorbijgegaan. Niet door toedoen van het noodlot, maar door een doelbewuste politiek.

In het vrijemarktdenken golden sociale voorzieningen als verspillingen. Voortaan moest ervoor worden betaald. Door iedereen, behalve regerings- en partijfunctionarissen en employés van staatsbedrijven. Bij de vernietiging van de ijzeren rijstkom verbleekt de manier waarop Margareth Thatcher de Britse verzorgingsstaat aanpakte.

Op het platteland heeft de afbraak desastreuze gevolgen. Miljoenen lijden aan tbc- en hepatitis-B. Aids rukt op, hoe sterk weet niemand want het systeem voor controle op de volksgezondheid is onttakeld. Zieke mensen blijven thuis omdat ze geen geld hebben voor de dokter. Negen van elke tien boeren is onverzekerd.

Het platteland herbergt 70 procent van de 1,3 miljard Chinezen, maar het krijgt maar 20 procent van de nationale financiering voor gezondheidszorg. Gezondheidscentra zijn bij honderden gesloten. Er is slechts één ziekenhuis per half miljoen inwoners. Vaak hebben die zelfs niet de simpelste apparaten. Het bedje voor SARS is dus gespreid.

Niemand weet hoeveel migranten die vanuit de steden zijn gevlucht naar hun geboorteplaats, de ziekte onder de leden hebben. De regering zegt dat SARS-behandelingen gratis zijn voor wie het niet betalen kan. Maar als een patiënt een andere ziekte blijkt te hebben, kan alsnog de rekening worden gepresenteerd. Die angst kan de gang naar de dokter gemakkelijk verhinderen, waardoor het onmogelijk wordt SARS-dragers in quarantaine te zetten.

Het ministerie van Volksgezondheid heeft toegegeven dat het gezondheidssysteem volstrekt onvoorbereid was op het uitbreken van een epidemie als SARS. De noodmaatregelen van nu kunnen dat hoogstwaarschijnlijk niet meer goedmaken. Daarom valt te vrezen dat premier Wen Jiabao gelijk had toen hij zei dat SARS zich 'voor we het weten' op het platteland kan nestelen: 'De gevolgen kunnen te vreselijk zijn om ze onder ogen te zien.'