Op 4.300 meter hoogte kan een misverstand zo maar uitgroeien tot een oorlog tussen China en India

Maandenlange spanningen tussen India en China langs hun omstreden grens in de Himalaya zijn ondanks recent overleg allerminst bezworen. Beide partijen voeren versterkingen aan. En op 4.300 meter hoogte kan een misverstand zomaar uitgroeien tot een oorlog.

Het is of de dagen van het koloniale landjepik zijn teruggekeerd. Hoog in de Himalaya staan soldaten van India en China al ruim vier maanden tegenover elkaar in een grensconflict waarbij tientallen doden zijn gevallen. De vrees groeit voor het uitbreken van een echte oorlog – in deze geopolitieke hotspot net wat angstaanjagender dan elders, want beide rivalen hebben kernwapens.

Het strijdtoneel: een ongemarkeerde bestandslijn aan de rand van een plateau op 4.300 meter hoogte, waar de temperaturen ’s winters kunnen dalen tot min 40. Een logistieke nachtmerrie voor generaals, ver verwijderd van reguliere wegverbindingen en elektriciteit.

Wat er precies gaande is in het oosten van Ladakh weet niemand. China zou in mei begonnen zijn met illegale grensoverschrijdingen en de bouw van versterkingen aan de Indiase kant van de Line of Actual Control (LAC), sinds een grensoorlog in 1962 de betwiste grens tussen beide landen. Half juni kwamen bij een handgemeen met stenen en knuppels in het Galwan-dal 20 Indiase en een onbekend aantal Chinese soldaten om. Begin september werd bij het gletsjermeer Pangong Tso voor het eerst in 45 jaar over en weer geschoten.

India en China hebben intussen tienduizenden troepen samengetrokken in Oost-Ladakh. De spanning slaat over naar andere delen van de betwiste grens, zoals in de oostelijke deelstaat Arunachal Pradesh, die door China wordt geclaimd, waar onder meer dorpelingen werden ontvoerd. India reageerde met economisch tromgeroffel, zoals het bannen van TikTok en andere Chinese apps. Volgens India-kenner Devesh Kapur van Johns Hopkins University in de VS is de kans op een militair conflict reëel.

Aanleiding voor de crisis lijkt te zijn dat India begonnen is om (net als China al decennia doet) infrastructuur aan te leggen langs de LAC. De druppel was mogelijk de aanleg van een weg naar een vliegveld dat China ziet als een bedreiging van de hoofdweg tussen Tibet en Xinjiang. Maar volgens analist Manosh Joshi van de Indiase Observer Research Foundation wil China, terwijl de wereld is afgeleid door de coronacrisis, India ook nog een lesje leren vanwege de intrekking van de semi-autonome status van Kashmir en de toenadering van Delhi tot de VS.

Oude claims

Het kernprobleem is dat India en China het oneens zijn over de loop van hun 3.500 km lange grens in de Himalaya en over en weer gebied claimen. India wil Aksai Chin van China, China wil Arunachal Pradesh van India. India zegt dat China (dat 17 territoriale disputen heeft met zijn buren, te land en ter zee) zijn claims baseert op onbewezen aanspraken van de Chinese keizers, China vindt dat India vasthoudt aan Britse machtspolitiek uit de koloniale tijd.

De Britten zagen in de 19de eeuw in hun angst voor het oprukkende Russische tsarenrijk de bergketens van de Hindu Kush, Karakoram en Himalaya als de natuurlijke grenzen van het Indiase subcontinent met Centraal-Azië, China en Tibet. Dat leidde tot een diplomatiek-militair steekspel dat bekend staat als de Great Game. In 1897 werd de zogenaamde Macartney-MacDonald Line de voorlopige grens met het formeel Chinese Oost-Turkestan (het huidige Xinjiang), in 1914 de McMahon Line de grens tussen India en een toen nog zelfstandig Tibet.

India en Pakistan namen deze grenzen over bij hun onafhankelijkheid in 1947. China weigerde ze te erkennen omdat ze nooit aan de Chinese keizer waren voorgelegd of bedisseld waren met Tibet (dat China nooit als een soevereine staat beschouwde). De communistische regering loste in de jaren zestig haar geschil met Pakistan op, maar kreeg bij India nul op het rekest. Het leidde in 1962 tot een korte, bloedige oorlog. Resulterend in een bestandslijn (de LAC) die bijna 60 jaar en vele grensincidenten later nog steeds als feitelijke grens fungeert.

De onopgeloste koloniale erfenis is afgelopen decennia vermengd geraakt met toenemende rivaliteit. China is een economische supermacht geworden, India ambieert die status ook. China is onder president Xi Jinping ook gestart met een enorme geopolitieke expansie (via het Belt and Road Initiative) die het India van premier Narendra Modi als een grote bedreiging ziet. ndia voelt zich omsingeld door China’s alliantie met aartsvijand Pakistan en zijn steunpunten in Sri Lanka, de Maldiven en Myanmar, en zoekt toenadering tot de VS.

Wat hopen de partijen te bereiken met hun militaire standoff? India wil een terugkeer naar de status quo ante, met op termijn een compromis op basis van de koloniale grenzen, zegt Joshi. Het militair superieure China, met een defensie-budget dat drie keer zo groot is als dat van India, buit het conflict vooral uit als een handig instrument. ‘Het kan India verzwakken door het te dwingen tot dure militaire operaties in de Himalaya die het land zich amper kan veroorloven.’

Ook de kwestie-Tibet speelt een rol. India is gastheer van tienduizenden Tibetaanse vluchtelingen en hun geestelijk leider, de Dalai Lama, en zet zelfs Tibetanen in als special forces in Ladakh. ‘De Chinezen vrezen dat India en de Dalai Lama een opstand willen ontketenen in Tibet, een situatie die ze militair best aankunnen, maar die hun internationale reputatie zeer zou schaden.’

Geen stap terug

Peter Frankopan, auteur van De Zijderoutes, ziet het conflict door de ‘groothoeklens’ van Belt and Road: China’s relatie met Centraal- en Zuid-Azië, en China’s obsessie met de etnische minderheden in niet-Han-Chinese randgebieden zoals Tibet en Xinjiang. ‘Het draait uiteindelijk om de vraag hoe China zich deze eeuw als natiestaat zal ontwikkelen.’

Diverse gespreksrondes hebben de crisis in Ladakh intussen niet opgelost. Na overleg van de ministers van buitenlandse zaken in Moskou verklaarden beide landen vorige maand geen militair conflict te willen en te zullen voorkomen dat de zaak helemaal uit de hand loopt. Maar een stap terug zetten ze niet. China noch India rekent blijkbaar op een diplomatieke oplossing, zegt Joshi.

De kans op escalatie blijft dus levensgroot, zeker omdat beide partijen er baat bij kunnen hebben de spanning weer op te lieren, aldus Frankopan. En dat kan tot ongelukken leiden, zeker in tijden van rabiaat nationalisme, met nog een coronacrisis erbij. ‘De geschiedenis is vol voorbeelden van misrekening gevolgd door een rampzalige reeks onvoorziene gevolgen.’ Niet wat je wilt op de enige plek ter wereld waar drie kernmachten elkaar raken.

Zo blijven de soldaten van beide landen ingegraven langs hun bestandslijn op 4300 meter hoogte. Soms op nog geen 200 meter van elkaar. China legt intussen glasvezelkabels naar de voorste linies, en India stuurt nog meer troepen en artillerie naar Ladakh – voordat de winter invalt en de passen vier maanden zijn dichtgesneeuwd. Het wordt bij min 40 een lange winter in de Himalaya.