Ook in de grote stad houdt de Kameleon stand

Van onze medewerker

Arjan Peters

AMSTERDAM

Niettemin was het feest. Omlijst door muziek van het Trio Bier bracht een aantal literatoren een ode aan de schrijver en zijn serie, waarvan 13 miljoen exemplaren zijn verkocht. De NRC-journalist Paul Steenhuis, auteur van het alleraardigste Helden zonder zee waarin het verhaal achter Nederlands populairste jeugdboekenreeks uit de doeken wordt gedaan, opende de avond met lichtbeelden van het dorpje waar De Roos zijn jeugd doorbracht. Die was er een van armoede en sociaal-democratische weerbaarheid, dezelfde geest die waart in De Kameleon.

Geen Hotze dus, maar wel was de illustrator present, Gerard van Straaten. Inderdaad, de oudere broer van Peter. Diens verhaal was geheel in stijl: altijd goede ideeën en illustraties, maar nooit het grote geld en stadse roem. Peter daarentegen is een meester in het weglaten en het suggereren dat-ie tekenen kan. Als er bij mij een fiets tegen een schuur staat, dan staat die daar ook.

Roerend was de lezing van Leo Verhart, conservator prehistorie Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Zijn zoon Sieger is verslaafd aan de serie, bezocht het Kameleon-museum in Terherne, en werd tweede in een slagzinwedstrijd met De Kameleon vaart al 50 jaar/ Was ik het broertje van Hielke en Sietse maar.

Het echte vuur kwam na de pauze, gedurende welke de bezoekers ijverig deelnamen aan de Kameleon-kennisquiz, met breinbrekers als Wat is het stopwoord van molenaar Dijkstra? (Nee, nou nog mooier!, Prompt!, of Vortdadelijk!?) Voordat de winnaars op het podium kwamen, spraken de schrijvers Atte Jongstra, Kees 't Hart en Martin Bril hun hartverwarmende loftuitingen uit. Jongstra (Terwispel 1956) verzon het deel De Kameleon duikt onder bij elkaar, zodat zijn grootvader en oudoom uit Grouw alsnog een heroïsche, respectievelijk dramatische rol in de letteren kregen toebedeeld.

Hoe zit het echter met de seks in de Kameleon? Heeft altijd ontbroken, is de heersende opinie. Kees 't Hart (standplaats Leeuwarden) vermoedde in die curieuze lacune een apert verdringsmechanisme van Hotze de Roos. Bijna obsessief verzwijgt de schrijver een onmiskenbaar oedipaal conflict. Het leven is rustiek en normaal, doet De Kameleon eenieder geloven. Een gewiekste afleidingsmanoeuvre. 't Hart legde de structuur genadeloos bloot: in elk deeltje wordt de stad (de vader) als bedreigend gezien, tegenover het platteland (de moeder) als de lieflijke bron en kalmerende bodem van het bestaan. Een uitspraak van Hielke over zekere vrouw is in deze optiek veelzeggend: Verroest, ze komt hierheen. Wegwezen! Zoiets kan niet anders dan wijzen op een ambivalente houding tegenover seksualiteit. Het vreemde en verlokkende wordt begeerd en gevreesd. Daarom lezen vooral jongens deze boeken. Ze herkennen er hun eigen verdrongen angsten in.

De kinderen in de zaal bloosden. Maar misschien was het late tijdstip waarop 't Hart zijn onthutsende bevindingen uitsprak hiervan de hoofdschuldige. Het gaf hoe dan ook enige opluchting toen veldwachter Zwart, knecht Gerben Zonderland en de postbode uit het Kameleon-dorp Terherne de hoofdprijs van de kennisquiz - een vergulde plastiek van de roemruchte plompe maar sterke boot - konden uitreiken aan jawel, wie anders, de jeugdige Sieger Verhart.

Zelfs in Amsterdam zonken wij moeiteloos terug in een dorpse wereld waar orde en rust heersen, met op zijn tijd een avontuur en een geintje. Die ervaring weerspiegelt de kameleontische ervaring van het ware lezen: uitvaren op de golfslag van de verbeelding.