Ook de thuishulp wil recht op pensioen en WW, en ze sleept het UWV voor de rechter

Carol Kollmann was er wel klaar mee om de moeder te zijn die altijd moest zeggen: kan niet, mag niet, geen geld. Dus toen ze in wijkkrant De Barendrechtse Schakel een vacature zag voor zorgverlener aan huis, reageerde ze direct. Vijf jaar lang schrobde ze plinten, maakte ze ontbijtjes en ruimde ze toiletbezoeken op die niet op het toilet waren gedaan. Wat in die vacature niet stond, was dat ze als huishoudelijk hulp geen sociaal vangnet had.

Daar kwam ze pas achter toen ze haar baan bij een van haar opdrachtgevers kwijtraakte en aanklopte bij het UWV. Volgens de uitkeringsinstantie had ze geen recht op WW omdat ze zou vallen onder de Regeling dienstverlening aan huis. Een uitzondering in de wet waardoor huishoudelijk werkers zijn uitgesloten van sociale zekerheid, zoals een werkloosheids- en ziektewetuitkering. Kollmann liet het er niet bij zitten. Donderdag staat ze tegenover de uitkeringsinstantie in de rechtszaal.

Gevolgen voor 60 duizend zorgverleners

Als ze wint, kan dat volgens vrouwenrechtenorganisaties Clara Wichmann en de Vereniging voor Vrouw en Recht, die de rechtszaak steunen, gevolgen hebben voor de 60 duizend zorgverleners die net als Kollmann worden betaald vanuit het persoonsgebonden budget (pgb). Evenals voor andere huishoudelijk werkers. Het is een principiële zaak, zegt jurist Marlies Vegter. ‘Want het is een evident discriminerende regeling die vrouwen benadeelt: 95 procent van de groep die het werk doet is vrouw.’

De uitzonderingspositie is volgens hoogleraar economie Janneke Plantenga al sinds 1930 in de wet verankerd. ‘Ze moet huishoudens ontzien van de financiële en administratieve plichten die in een ‘normale’ arbeidsrelatie wel gelden.’ Dat gebeurde ironisch genoeg mede op aandringen van vrouwen van stand die, verenigd in de Vereniging voor Huisvrouwen, actievoerden om hun dienstboden buiten de ziektewet te houden omdat ze geen premies wilden betalen.

Regeling voor jonge dienstmeiden

Huiselijke dienstverlening werd in die tijd ook niet beschouwd als een normale baan. ‘Het werd voor jonge meisjes gezien als het verlengde van school: je deed kennis op bij huishoudens van hogere standen en die kon je gebruiken als je zelf een huishouden ging runnen’, aldus Plantenga. ‘In 1950 was er een verbod op fabrieksarbeid voor 14-jarigen, maar de leerplicht gold tot 13 jaar. Dat jaar was nadrukkelijk bedoeld om dat aanbod van jonge dienstmeiden in stand te houden voor de burgerij.’

Sinds gemeenten in 2007 verantwoordelijk werden voor de ondersteuning van zieken, werd de nieuwe Regeling dienstverlening aan huis ook een belangrijke manier om kosten te besparen. Verzorgenden die minder dan vier dagen in de week werkten, traden met een pgb ‘in dienst’ van een huishouden. Op die manier hoefden geen premies te worden afgedragen, waardoor ze goedkoper waren dan verzorgenden in loondienst van een thuiszorgorganisatie. Kollmann had er nooit over nagedacht dat het betekende dat ze in ‘een geëmancipeerd land als Nederland’ ook niets opbouwde.

Een commissie onder leiding van oud-PvdA’er Ella Kalsbeek oordeelde in 2014 al dat het ongewenst was dat diensten die – grotendeels – met overheidsgeld worden gefinancierd, worden uitgevoerd door werknemers van wie de rechtspositie slechter is dan die van andere werknemers. Sterker nog: het gaat rechtstreeks in tegen het verdrag van de internationale arbeidsorganisatie ILO. Maar tot een oplossing kwam het niet.

Volgens hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp, die ‘apert ongelukkig’ is met de regeling, is het dilemma groot. ‘Als een werkster als volwaardig werknemer moet worden gezien, wordt het duurder en ingewikkelder om haar in te huren.’ Vooral voor particulieren die de hulp uit eigen zak moeten betalen en er niet per se van afhankelijk zijn, kan dat een horde opwerpen. ‘De kans is groot dat ze dan zeggen: laat maar zitten, ik doe het zelf wel.’

Dat zou vooral een probleem zijn omdat huishoudelijk werk wordt gezien als een belangrijk instrument om de arbeidsparticipatie van vrouwen te vergroten. Dat zij nu vaak in deeltijd werken, komt deels doordat zij twee keer zoveel tijd aan zorg en huishouden besteden. Daarnaast zouden huishoudelijk werkers een belangrijke rol kunnen spelen in de zorg voor thuiswonende ouderen.

Dan maar zwart inhuren

Bovendien ligt er volgens Verhulp een ander risico op de loer: huishoudens die nu nog gebruikmaken van de regeling, kunnen ervoor kiezen om hun werkster dan maar zwart in te huren. Nu al vindt naar schatting tweederde van het huishoudelijk werk, door de 435 duizend werksters, bij een miljoen Nederlandse huishoudens plaats in het informele circuit. Vegter ziet die bezwaren ook. ‘Die zijn ook relevant’, vindt ze. ‘Maar het gaat ons om een principieel standpunt: de regeling is discriminerend en onrechtmatig en daarom kan het niet. Helemaal niet voor pgb’ers die met overheidsgeld worden betaald.’

Thuishulp Kollmann voert haar zaak vooral om andere huishoudelijk werkers die net als zij ‘zich inzetten voor de medemens’ wakker te schudden. Zodat zij zich wél realiseren dat ze bij werkloosheid of arbeidsongeschiktheid niet hoeven te rekenen op een gespreid sociaal vangnetje. ‘Mijn dochter is 18 en werkt in de supermarkt. Zelfs zij bouwt iets op. Ik word straks oud en dan heb ik vrijwel niks.’ Dan wordt ze toch weer de moeder die zegt: kan niet, mag niet, geen geld.