Ook code-Tabaksblat is te kraken

Vorig jaar was de code-Tabaksblat voor het eerst onverkort van kracht.

De nieuwe regels voor goed ondernemingsbestuur hebben topbestuurders in het bedrijfsleven niet zo zeer tot matiging aangezet, ze hebben eerder de creativiteit geprikkeld. Zo deed in 2004 een nieuw fenomeen zijn intrede: de ontslagvergoeding bij vrijwilig vertrek. KPN is de bedenker van dit nieuwe beloningsinstrument. 'Tabaksblat' - de code is niet wettelijk verplicht, maar is het product van zelfregulering - beperkt de vergoeding bij ontslag tot een jaarsalaris, maar rept met geen woord over de maximale hoogte van een vergoeding bij vrijwillig vertrek. Voor nieuwe instrumenten lijkt een gouden toekomst weggelegd.

Strengere regels leiden niet tot een matige stijging van de beloningen, maar tot andere methoden. Zo hebben de ooit zo veelbesproken opties aan populariteit ingeboet door strengere fiscale en boekhoudkundige regels. Prestatiebonussen hebben de plaats van de opties ingenomen, al lijkt de laatste innovatie op dit terrein ertoe te leiden dat de prestatie achterwege kan blijven. Unilever keerde een vertrokken topman een schadevergoeding uit voor zijn gemiste bonus over het eerste jaar dat hij afwezig is.

Maarten Henderson, vijf jaar lang de financiële topman van KP N, stapte op 1 oktober vorig jaar over naar energiebedrijf Nuon. Uit het jaarverslag van KPN blijkt dat Henderson niet met lege handen vertrok. De man die KPN in 2001 langs de rand van de afgrond loodste met een aandelenemissie , kreeg als dank voor bewezen diensten 409 duizend euro mee, net zoveel als een jaarsalaris. 'Dat bedrag is afgesproken in het kader van het vertrek', zegt een woordvoerder van KPN. 'Wij volgen Tabaksblat op dit punt.'

Ondanks het afscheidscadeau van ruim vier ton bleef Henderson tot het einde van het jaar op de loonlijst van KPN staan, terwijl hij ook drie maanden salaris ontving van Nuon. Al met al leverde de overstap Henderson ongeveer 530 duizend euro op.

Het voedings-en wasmiddelenconcern Unilever was verantwoordelijk voor een andere innovatie. De Ier Niall Fitzgerald werd door Unilever met 1,8 miljoen euro bedankt voor bewezen diensten. Fitzgerald verliet het Brits-Nederlandse bedrijf in september 2004, maar kreeg uitbetaald tot en met september 2005. Onderdeel van die vergoeding was volgens het jaarverslag de bonus die Fitzgerald gaat mislopen, omdat hij in 2005 niet langer voor Unilever werkt.

Bonussen vormen een almaar groter onderdeel van de beloning van de topbestuurders. Inmiddels wordt 30 procent van het inkomen als bonus uitgekeerd.

De passages in de jaarverslagen over de bonusregelingen beslaan bij de grote beursgenoteerde ondernemingen inmiddels vele pagina's. Uitgever Reed Elsevier heeft een heel scala aan bonusprogramma's, met namen als ESOS (het Executive Share Option Scheme) en BIP (het Bonusinvesteringsplan). Naast contante inkomsten van bijna 2,9 miljoen euro leverde dit soort programma's topman Crispin Davis van Reed Elsevier bijna driehonderdduizend aandelen in zijn bedrijf op en bijna twee miljoen opties.

Vooral de bonussen hebben de topsalarissen over 2004 opgestuwd. Het vaste salaris bleef bij de meeste bedrijven keurig op de nullijn. Maar de variabele component van de topinkomens leidde alsnog tot een gemiddelde stijging van 13 procent, precies tien keer zo veel als de 1,3 procent waarmee de CAO-lonen stegen.

Daarmee hebben de inkomens van de topbestuurders een trend voortgezet waar vorig jaar van afgeweken leek te zijn. In 2003 stegen de topsalarissen met 2,9 procent, nadat ze jaren achter elkaar met dubbele cijfers waren geklommen.

De bonussen die in het afgelopen jaar tot de hogere salarissen leidden waren vooral het gevolg van hogere bedrijfswinsten. In veel gevallen was dat een gevolg van snijden in de kosten, maar bij sommige bedrijven nam ook de omzet toe. Rederij P & O Nedlloyd bijvoorbeeld had een topjaar, omdat de explosieve groei van de Chinese economie leidde tot veel vraag naar vervoerscapaciteit. Bestuursvoorzitter Philip Green profiteerde: zijn inkomen nam met 150 procent toe.

Green was niet de grootste stijger. Veel bedrijven leken de invoering van de code-Tabaksblat te baat te nemen om hun topsalarismethodiek om te gooien en niet zelden was een enorme stijging het resultaat. Het inkomen van de nu vertrokken Heineken-topman Thony Ruys verdubbelde ruim.

ING-topman Michel Tilmant toucheerde bijna 2,6 miljoen euro, een stijging van meer dan tweederde ten opzichte van wat zijn voorganger Ewald Kist in 2003 ontving. De topmannen van banken en verzekeraars hadden sowieso een goed jaar: Niek Hoek van de verzekeraar Delta Lloyd, Gijs Swalef van branchegenoot Eureko en Michiel Enthoven van zakenbank NIB Capital zagen hun inkomsten allen met ongeveer 70 procent toenemen.

Grote stijgingen waren niet voorbehouden aan beursgenoteerde ondernemingen. Het inkomen van Arthur Docters van Leeuwen, de baas van de beurstoezichthouder AFM, klom 64 procent tot bijna zevenhonderdduizend euro. Een flinke dotatie aan Docters' pensioenvoorziening was de belangrijkste reden. De topsalarissen bij de energiebedrijven Essent en Nuon en de overheidsbanken Bank Nederlandse Gemeenten en de Nederlandse Waterschapsbank leidden in de afgelopen maanden tot veel ophef.

In het onderzoek van de Volkskrant zijn bonussen die in de vorm van aandelen en opties worden uitgekeerd, buiten beschouwing gelaten. Steeds meer beursgenoteerde bedrijven blijken voor bonussen in aandelen te kiezen: de eens zo populaire optieregelingen verliezen snel terrein. Wellicht speelt bij die keuze mee dat nieuwe boekhoudregels vanaf dit jaar voorschrijven dat de kosten die bedrijven voor optieregelingen maken, voortaan expliciet vermeld moeten worden. Veel aandelenregelingen zijn overigens voorwaardelijk: de aandelen die zijn toegekend, worden pas na een paar jaar uitgereikt, als aan bepaalde voorwaarden is voldaan.

Matigheid was bij de meeste onderzochte bedrijven ver te zoeken. Bestuursvoorzitter Harrie Bruijniks van het kwakkelende supermarktconcern Laurus - het moevan onder meer Super de Boer - was een uitzondering. Onder druk van de vakbonden besloot Bruijniks in mei 2004 af te zien van zijn hele bonus over dit jaar. Laurus had net aangekondigd dat dertienhonderd medewerkers hun baan zouden verliezen. Maar Bruijniks' bonus over 2003 werd vorig jaar gewoon uitgekeerd en dat leidde tot een salarisstijging van 18 procent.

Sommige bedrijven geven nog altijd niet alle informatie die de code verlangt. Jetix, dat televisieprogramma's voor kinderen maakt en uitzendt, laat weten 'misschien volgend jaar' in het jaarverslag aandacht aan de topinkomens te besteden. Luxaflexfabrikant Hunter Douglas doet het thema als vanouds af met de opmerking dat het bedrijf op de Nederlandse Antillen is gevestigd en daarom niet gebonden is aan de code. Maar: 'Hunter Douglas hecht aan een goed bedrijfsbestuur en volgt veel van de aanbevelingen.'