Ooit was Tennet een wat suffig staatsbedrijf. Nu vliegen de miljarden je er om de oren

Niet zo lang geleden was Tennet, de beheerder van het Nederlandse hoogspanningsnet, een wat stoffig staatsbedrijf dat elektriciteit van kolen- en gascentrales naar huishoudens en industrie bracht. Nu de energietransitie in haar volle hevigheid is losgebarsten en de oorlog in Oekraïne de geopolitieke onrust tot in de stroomkabels liet doordreunen, is het bedrijf in een ongekend dynamische wereld beland.

Ook in de jaarcijfers van Tennet komt de geopolitieke onrust tot uitdrukking. De ruim 800 miljoen euro winst die in 2020 nog werd geboekt, is inmiddels omgeslagen in een verlies van 976 miljoen euro.

Intussen staat voor de komende tien jaar naar schatting 110 miljard euro aan investeringen op stapel en ziet het ernaar uit dat het Duitse deel van het bedrijf binnenkort verkocht zal worden, wat met een geschat bedrag tussen de 20 en 25 miljard euro de grootste verkoop van een Nederlandse staatsdeelneming belooft te worden. ‘We zijn de grootste investeerder in de energietransitie’, zegt ceo Manon van Beek, die samen met operationeel directeur Maarten Abbenhuis een toelichting geeft op de cijfers.

De verliezen lopen op. Hoe komt dat?

Abbenhuis: ‘Dat heeft vooral te maken met de gestegen energiekosten. Op de handelsmarkt zijn de prijzen ruim 250 procent hoger. Tennet moet zelf ook stroom inkopen, bijvoorbeeld om het elektriciteitsnet in balans te houden. En er gaat energie verloren tijdens het transport.’

Tennet zegt zelf dat van een verlies geen sprake is, omdat het de oplopende kosten over twee jaar vergoed krijgt via hogere nettarieven voor burgers en bedrijven. Volgens de boekhoudmethode die het netwerkbedrijf hanteert, is daarom gewoon sprake van winst: 1,2 miljard euro.

Huishoudens en bedrijven krijgen straks weer hogere tarieven. Waar moeten zij op rekenen?

Abbenhuis: ‘Dit jaar stijgen de kosten voor netbeheer voor huishoudens van 55 naar 70 euro per jaar. Wat er volgend jaar gebeurt (als de prijsstijging van 2022 wordt doorberekend, red.), weten we nog niet. Die gesprekken worden nu gevoerd met toezichthouder ACM. We zien de energieprijzen inmiddels fors dalen en hopen dat die daling doorzet, maar daar hebben we weinig invloed op.’

Boven op de turbulentie van de energietransitie komt nu ook de verkoop van het Duitse deel van Tennet. Het netwerkbedrijf bezit sinds 2010 ongeveer een kwart van het Duitse hoogspanningsnet. Maar de afgelopen jaren liepen de spanningen tussen Nederland en Duitsland op. Nederland wilde niet investeren in het Duitse deel, Duitsland wilde alleen investeren als het meer zeggenschap kreeg. De onderhandelingen raakten in een impasse. Onlangs is besloten het Duitse deel te verkopen, zodat Duitsland kan investeren in zijn eigen netwerk.

Tennet zegt dat het de afgelopen tien jaar 21 miljard heeft geïnvesteerd in het Duitse stroomnet. Onlangs waren er mediaberichten dat juist bijna geen geld naar het Duitse net ging. Hoe zit dat?

Van Beek: ‘We hebben de laatste jaren meer dan 30 miljard euro geïnvesteerd, waarvan ruim 21 miljard in Duitsland. Van alle investeringen in het Duitse net komt 40 procent van Tennet, terwijl er vier hoogspanningsbeheerders zijn. Volgens mij spreken de getallen voor zich.’

U was tot voor kort tegen opsplitsing. Waarom bent u overstag gegaan?

Van Beek: ‘Ten eerste is er de politieke realiteit. Volgens de Nederlandse en de Duitse staat is massale inzet op zon en wind het enige antwoord om onafhankelijk te worden van fossiele brandstoffen en van bepaalde regimes. Duitsland wil nu zeggenschap over zijn stroomnet. Zeitenwende (ommezwaai in de geschiedenis, red.) is niet voor niets woord van het jaar in Duitsland.

‘Ten tweede is er een enorme behoefte aan kapitaal. Vorig jaar hadden we het over 60 miljard tot 2032, nu is dat al 110 miljard. Om zo’n bedrag tegen aantrekkelijke tarieven te kunnen lenen, is extra eigen vermogen nodig. Den Haag wil 10 miljard voor Nederland beschikbaar stellen. In Duitsland is 15 miljard nodig.’

Het Duitse deel wordt nu verkocht. Er wordt een bedrag genoemd van 20 tot 25 miljard euro. Klopt dat?

Van Beek: ‘Daar kan ik niets over zeggen zolang de onderhandelingen lopen. Maar verkopen doen we alleen onder acceptabele voorwaarden: een marktgebaseerde prijs en behoud van synergie. We hebben de afgelopen jaren 2 miljard bespaard door samen te werken en van elkaar te leren. En er ligt nog een miljard in het verschiet tot 2030.

‘Maar het gaat niet alleen om geld. Het lukt ons ook om ingewikkelde projecten als de stopcontacten op zee op tijd af te leveren. Dat moeten we blijven doen.’

Dat klinkt hoopvol, maar hoe voorkom je dat je straks tegen je voormalige Duitse partner loopt op te bieden om materiaal en personeel?

Van Beek: ‘Dat is zeker een uitdaging.’

Er is een discrepantie tussen de inspanningen die jullie doen en hoe daar vanuit de samenleving naar wordt gekeken. Het stroomnet loopt vol, bedrijven moeten steeds langer wachten. De transitie gaat te langzaam, klinkt het. Wat doen deze verwijten met jullie?

Abbenhuis: ‘We zijn al sinds 2006 bezig om het hoofdnetwerk te verzwaren. Vroeger moesten we lang in gesprek over nut en noodzaak. Moet dit wel?, hoorde je vaak. Nu is daar acceptatie over. Dat is winst. Maar we zien veel onvrede bij het aansluiten van klanten. Dat moet sneller, maar het is niet reëel dat we dat binnen een jaar kunnen oplossen. Dat dit niet lukt, voelt ongemakkelijk.’

Van Beek: ‘Bij Tennet zitten we met hoofd en hart in de energietransitie, dus zulke verwijten doen natuurlijk wel iets met ons. Maar als je ziet wat we allemaal realiseren, dan ben ik daar vooral trots op.’