Ooit was identiteit een onschuldig woord

Ooit gold dat als een onschuldig, neutraal woord. Je identiteit betrof simpelweg je naam, je identiteitsbewijs was een document waaruit bleek dat je officieel bestond. In de jaren zeventig van de vorige eeuw kwam daar een zielkundige notie bij. Identiteit werd zoiets als wie je ten diepste was. (En wist je dat niet, dan moest je er spoorslags naar op zoek.) Sinds kort kent het begrip een geheel nieuwe invulling - dankzij het lingo dat beroepsactivisten rechtstreeks importeerden uit de Verenigde Staten.

Volgens dit evangelie van de identity politics zijn factoren als afkomst, sekse en bovenal huidskleur allesbepalend voor je identiteit. Behoor je toevallig tot de minder geprivilegieerden dan ben je per definitie beklagenswaardig. Behoor je even toevallig tot de geprivilegieerden dan draag je per definitie schuld met je mee.

19de-eeuwse naturalisten meenden dat 'erfelijkheid' en 'milieu' de mens determineerden, hedendaagse beroepsactivisten en hun geestverwanten delen die glansrol toe aan etniciteit. De uitkomst blijft dezelfde: geen mens kan aan zijn noodlot ontsnappen.

Een van de luitjes die deze boodschap met verve uitdragen is documentairemaakster Sunny Bergman. Zondagavond was het weer zover. De VPRO zond een film van haar uit (Wit is ook een kleur) die ons kijkers bewust wilde maken van onze onverdiende privileges.

En zoals bij al haar documentaires tot nog toe had Bergman net zo goed thuis kunnen blijven. Ook nu weer zocht ze uitsluitend naar materiaal dat haar vooraf ingenomen standpunt bevestigde. In een niet eens zo ver verleden heette zoiets agitprop, nu raakten zelfs doorgaans nuchtere media er niet over uitgeschreven.

Hoogtepunt van de film - althans, zo was het ongetwijfeld bedoeld - bleek een keurige herhaling van de befaamde Amerikaanse Doll Test uit de jaren veertig. We zagen hoe Nederlandse kindjes van diverse komaf bijna allemaal lichte babypoppen prefereerden boven donkere. Zonder blikken of blozen trok Bergman daaruit de conclusie dat wij racistischer zijn dan wij in onze vermeende kleurenblindheid denken. Of, zoals ze het eerder in de Volkskrant formuleerde: 'Witte mensen denken dat ongelijkheid niet hun probleem is, tot ze zich realiseren dat hun kind ook racistische ideeën krijgt aangeleerd.'

Tot mijn niet-geringe verbazing was menigeen diep onder de indruk van de poppentest. Want hoezo? Wat er gebeurt in een laboratoriumsetting zegt weinig tot niets over wat er gebeurt in het leven van alledag. Hooguit laat zo'n poppentest zien wat kleuters antwoorden als een mevrouw met een kleuterstem ze voor absurde keuzen plaatst.

Bovendien leidde dezelfde test in de jaren zeventig in een mono-etnisch land als Japan tot dezelfde uitkomsten. Oftewel: zelfs als kleuters omringd zijn door mensen die lijken op henzelf, geven ze de voorkeur aan een lichte babypop. Dit kan betekenen dat ook zij - net als die brave proefkonijntjes in Bergmans film - al zijn geïnfecteerd door 'racistische ideeën'. Het kan ook iets heel anders betekenen.

Voordat u me van het omgekeerde verdenkt: natuurlijk klopt het dat we anno 2016 allerminst in een utopia wonen. Hoewel iedereen gelijk is voor de wet, zijn racisme en discriminatie in dit land verre van uitgeroeid. De sollicitatiebrieven van Zaka en Fatima verdwijnen in de prullenmand, overheidsfunctionarissen doen bewust dan wel onbewust aan etnisch profileren, op machtsposities wemelt het tot op heden van de witte heren. Om nog maar te zwijgen van het open riool dat sociale media heet.

En natuurlijk verdienen deze abjecte verschijnselen serieuzer bestrijding dan tot nu het geval is geweest. Maar zo'n documentaire als die van Sunny Bergman zal het paradijs zeker niet dichterbij brengen.