Onverwacht opgedoken lijst bewijst: veel meer wildhandel in Wuhan dan bekend toen corona er uitbrak

In Wuhan werden eind 2019 op grote schaal illegaal wilde dieren verhandeld die het coronavirus konden overbrengen op de mens. Dat blijkt uit een opmerkelijk document dat volslagen onverwachts is opgedoken: een lijst met diersoorten die in Wuhan over de toonbank gingen, toen het virus daar voor het eerst opdook bij de mens.

De lijst toont onder meer aan dat er behalve de grote Huanan-versmarkt nog zeker op drie andere markten levende exotische dieren werden verhandeld. Tot dusver ging de aandacht vooral uit naar de markt van Huanan, omdat veel van de vroegst ontdekte patiënten die markt hadden bezocht. Maar verspreid over de stad waren er nog eens zeker tien andere verkooppunten van wilde dieren.

De lijst, gepubliceerd door wetenschapsblad Scientific Reports, zou zomaar eens het ‘tussendier’ kunnen bevatten dat het coronavirus van vleermuizen op het Chinese platteland naar de mens heeft gebracht. Tussen de 38 diersoorten die erop staan, staan onder meer zoogdieren waarvan bekend is dat ze gevoelig zijn voor sars-achtige coronavirussen. Zoals nertsen, bamboeratten, civetkatten, wasberen en wezels.

Bizar toeval

Het is door bizar toeval dat de lijst bestaat. Toen de coronacrisis uitbrak, waren Chinese, Britse en Canadese onderzoekers al drie jaar bezig de dierenhandel in Wuhan in kaart te brengen, op zoek naar de voor mensen dodelijke tekenkoorts SFTS. Daartoe volgde men de handel in 17 marktstallen, verspreid over vier markten in Wuhan.

‘We hadden toevallig iemand op de juiste tijd op de juiste plek’, vertelt zoöloog Chris Newman, aan de telefoon vanuit Canada. ‘Wie had kunnen bedenken dat er een heel nieuw pandemisch virus zou opduiken?’ De groep telde in tweeënhalf jaar tijd in totaal zo’n vijftigduizend exotische dieren. Toen het coronavirus opdook, gingen er in Wuhan maandelijks zo’n twaalfhonderd dieren over de toonbank, schrijven de onderzoekers. Vaak illegaal, maar oogluikend gedoogd door de plaatselijke autoriteiten.

Dat zijn dus precies de gegevens die de WHO zo schreeuwend miste, toen die in januari tien knappe koppen naar Wuhan stuurde, op zoek naar de herkomst van het virus. Viroloog Marion Koopmans, een van de deelnemers, steekt haar irritatie dan ook niet onder stoelen of banken. ‘Ik dacht: shit, had dit even gedeeld. Hoe kan het nu dat deze informatie, in een tijd waarin we hebben afgesproken alle data snel en publiekelijk te delen, zo lang blijft hangen?’

Schubdieren

Maar Newman was vooral bezig de lijst volgens de regelen der kunst gepubliceerd te krijgen. ‘We wilden niet overkomen als zomaar wat mensen met zomaar wat data uit Wuhan.’ Bovendien vonden de wetenschappers op de markten van Wuhan geen vleermuizen of schubdieren, legt hij uit. ‘Dat maakte publicatie van ons onderzoek een stuk gecompliceerder. Er was aanvankelijk een sterk geloof dat schubdieren hier iets mee te maken hadden. En die hebben we niet gevonden.’

Koopmans is vooral geïnteresseerd in andere dieren op de lijst. Wasbeerhonden, bijvoorbeeld. ‘Die staan in aantallen verhandelde dieren hoog op deze lijst. En we weten uit experimenten dat wasbeerhonden geïnfecteerd kunnen raken door coronavirussen, terwijl ze er nauwelijks ziek van worden. Dat maakt ze voor zo’n virus een veel geschiktere broedplaats dan bijvoorbeeld nertsen, die zo gevoelig zijn voor dit coronavirus dat het er als het ware razendsnel doorheen brandt.’

Daarnaast werd er in Wuhan levendig gehandeld in eekhoorns, egels, bergmarmotten, hazen, wasberen, duiven, slangen, kraaien en zelfs muntjaks, everzwijnen en krokodillen. Vaak werden die levend aangeboden en ter plekke geslacht, vertelt Newman, meestal om als delicatesse te worden opgegeten. Van veel dieren op de lijst is niet goed bekend in hoeverre ze kunnen dienen als ‘kweekvat’ voor coronavirussen, eenvoudigweg omdat daar nog geen onderzoek naar is gedaan.

Monsters

Dat de WHO-missie in Wuhan niet door de plaatselijke autoriteiten op de hoogte is gesteld van de handel, zal komen doordat men er eenvoudig niet vanaf wist, denkt Koopmans. ‘We hebben er uiteraard wel naar gevraagd. Maar je hebt hier te maken met mensen die vanaf bovenaf zijn ingevlogen, die kennen de details van de situatie ter plaatse niet.’ Bioloog Zhao Min-Zhou die in Wuhan de kramen af ging daarentegen is oud-douaneambtenaar, met een groot netwerk in de illegale en semi-legale wildhandel, vertelt Newman.

Of de dierenlijst het makkelijker maakt de herkomst van het virus te vinden, is de vraag. ‘Dit is een late bevestiging van wat we al vermoedden: dat er daar op die markten wel degelijk veel levende dieren werden verhandeld’, zegt Koopmans. De dieren zelf zijn allang verdwenen. En wattenstaafjestests of andere monsters heeft Zhao niet genomen. ‘Dus komen we toch weer terug bij de aanbevelingen in ons rapport’, zegt Koopmans. ‘Ga op zoek naar de plaatsen waar de wildfarms waren gelokaliseerd die leverden aan deze markten.’

In elk geval druist de soortenlijst in tegen de recentelijk veel herhaalde theorie dat het coronavirus afkomstig zou zijn uit het Virologisch Instituut van Wuhan. In een andere publicatie, ook in Scientific Reports, komen Britse wetenschappers met nieuw, technisch bewijs dat die gedachte eveneens onderuithaalt: het nieuwe coronavirus mist de genetische ‘hechtingen’ die je zou verwachten bij een kunstmatig samengesteld virus.

Onduidelijk is in hoeverre de wildhandel in Wuhan weer is hervat. Na de uitbraak van het virus werden veel dierenkramen opgedoekt, en besloot China de ‘wildboerderijen’ voor exotische dieren in het zuiden van het land op te heffen. Maar onduidelijk is of de toch al half illegale dierenhandel daarmee weg is, zegt Newman. In de Chinese buurlanden is de wildfok en -handel nog springlevend.

‘Er zou een veel strenger nageleefd verbod moeten komen op de consumptie van deze dieren’, vindt Newman. ‘Deze dieren worden weggerukt uit hun omgeving, en onder erbarmelijke omstandigheden verplaatst en verhandeld. Dat is schadelijk voor ecosystemen, een tragedie voor de dieren, en een tragedie voor de menselijke gezondheid.’

In hun publicatie gaat het team er prat op dat het álle dierenkramen in Wuhan in kaart heeft gebracht. Maar op de man af gevraagd, krabbelt Newman enigszins terug: ‘Helemaal zeker weet je dat natuurlijk nooit.’