'Ons gezin is hier op vakantie en jouw gezin is verscheurd'

Ayman kijkt op van zijn omelet. Langs zijn tafel loopt een van top tot teen in rood geklede man. Rood shirt, rood rokje, rode laarsjes. Het rokje zit zo strak dat de contouren van een string te zien zijn. 'Bah', zegt de Deense Ayman. Zijn tafelgenoten lachen. De Deense groep loopt naar hun busje dat verderop aan het water geparkeerd staat. Iemand heeft met zijn vinger letters in de stoflaag op de zwarte auto getrokken. TEAM INSANITY staat er. Ayman kijkt nog eens naar de man in het rokje. 'Bah', zegt hij weer. Yasmin (19) lacht. 'Hij is nogal homofoob.'

Het gaspedaal gaat naar beneden: de onverharde weg langs de kust van Lesbos op. Een Arabische vrouwenstem klinkt door de speakers en bij iedere auto die de bus tot afremmen dwingt, krijgt de toeter een dreun. 'Ik zie alleen een vissersboot', zegt Hilal (20) terwijl ze uit het raam tuurt. Op haar telefoon verschijnt een Whatsapp-bericht van een vriend die in net zo'n busje over het eiland sjeest. Het is een filmpje van een fazant. Bewegingloos ligt de vogel op de onverharde weg, waarschijnlijk een paar kilometer verderop. 'Ik reed niet eens zo hard', zegt de stem op de achtergrond. 'Of misschien toch wel.'

Eigenlijk heten ze Team Humanity, de jonge Denen die sinds een paar maanden over de zandweg van Lesbos scheuren op zoek naar vluchtelingen. De bijnaam Insanity liet niet lang op zich wachten. Ook als ze vluchtelingen in hun bussen vervoeren, blijft het moeilijk om in de bochten rechtop te zitten en staat de muziek hard. Iedereen wordt somber zonder muziek, verdedigen ze zich. Bijna allemaal hebben ze buitenlandse roots en afgetrainde spieren. De mannen dan. En bij bijna iedere vluchtelingenboot die op het eiland afkomt, zijn zij de eersten die het water inrennen om de golven tegen te houden die de boot kunnen doen omslaan.

Terwijl Europese leiders bekvechtten over quota en de Griekse regering verlamd toekeek hoe een record aantal vluchtelingenboten op de Griekse eilanden afkwam, zijn vanuit alle hoeken van de wereld vrijwilligers naar het eiland Lesbos gevlogen om de vluchtelingen zelf op te vangen. Op de ruim 10 kilometer lange strook waar de meeste boten aankomen, zijn evenveel hulporganisaties te tellen. Dokters uit Israël, strandwachten uit Spanje, Amerikaanse ex-drugsverslaafden die zeggen door niemand minder dan God te zijn gestuurd, Nederlanders met onbetaald verlof, Duitsers, Noren, Denen.

_{Artikel gaat verder onder de foto}

Lange blonde mensen

De actie begint al voordat de vluchtelingenboot op het strand aankomt. Een groep lange, blonde mensen in knalgele hesjes marcheert over de kade. Ze dragen lampjes op hun hoofdbandjes en beginnen luid te klappen als ze stilstaan op het strand. Dan doemt uit het donker een boot vol mensen op. De mannen van Team Humanity rennen het water in. Vrijwilligers die net nog in cafés zaten, haasten zich naar het strand. Baby's worden uit handen van moeders getild en doorgegeven. Thermodekens om natte schouders geslagen. Er staan zoveel mensen op het strand dat de vluchtelingen bijna niet van hun boot af kunnen klimmen. Twee Amerikanen met hesjes herkennen elkaar in de menigte en geven elkaar een zoen. Een dokter neemt een vrouw apart. 'Hoeveel maanden?', vraagt hij. Ze steekt vijf vingers op. 'En je voelt de baby?' Ze knikt. 'Good', zegt hij. 'Welcome in Europe.'

'Een paar maanden geleden was hier niets', zegt Reda Zam-Zam (35). Hij noemt zichzelf een van de leiders van Team Humanity, al zijn niet alle leden het daarmee eens. In Denemarken is Zam-Zam bokser en bekend van zijn deelname aan Expeditie Robinson. Nu rijdt hij met een van de busjes van het onlangs opgerichte team naar registratiekamp Moria om dekens uit te delen. Het is 60 kilometer van de noordelijke stranden vandaan. Een paar maanden geleden moesten de vluchtelingen de hele tocht lopen, maar nu staat op het strand een door vrijwilligers opgerichte bushalte. Aan de andere kant van de straat is in een vistaverna een dokterskliniek ingericht en in de camper met de tekst 'No to drugs, yes to life' wordt soep gekookt. De bus brengt de vluchtelingen en migranten naar tussenkampen en van daaruit worden ze naar de registratiekampen gereden. Syrische families naar Kara Tepe, de rest naar Moria.

Duister

'Moria'. Zam-Zam laat het woord door zijn mond rollen. 'Moo-riii-aaa. Het klinkt als iets duisters, hè?' De naam past wel bij de beelden die hier de afgelopen maanden geschoten zijn van traangas en drommen mensen voor hekken met prikkeldraad. De vluchtelingen en migranten mogen naar buiten lopen, maar de spanning loopt vaak hoog op in de dagenlange rij voor het document waarmee je de ferry op mag. Zam-Zam heeft zelf in de rij gestaan, vertelt hij. Een paar maanden geleden redde hij een familie uit Irak uit een boot. De vader van het gezin was verlamd. Nergens was een rolstoel voor hem te vinden. Zam-Zam, zelf afkomstig uit Palestina, besloot de man naar een hotel te brengen en ging met de familie in de rij staan. Tegen de Griekse politie zei hij dat hij uit Irak kwam. Hij gaf de naam van de man, liet zich fotograferen en gaf zijn vingerafdrukken af. Toen het klaar was, glipte hij het ziekenhuis van Lesbos in en nam een rolstoel mee. Hij lacht ongemakkelijk. 'Dat ze die vingerafdrukken zouden registreren wist ik niet, misschien had ik het anders niet gedaan', zegt de bokser, zelf vader van vier kinderen. 'Ik moet maar niet met de politie in aanraking komen nu. Maar die man belde me laatst op. Zijn gezin is veilig in Denemarken aangekomen.'

Zam-Zam kan zich nog goed herinneren dat zijn eigen familie vluchtte. In hun woonwijk Sabra in Beiroet werden honderden Palestijnen uitgemoord. Zijn vader was gewond geraakt en besloot met het hele gezin te vertrekken. Zam-Zam was 5 jaar oud. Een man zei wanneer ze moesten rennen of stilstaan. Daarna was er een auto, een vliegtuig naar Italië en nog een naar Denemarken. De rest van zijn jeugd werd hij Saddam Hoessein genoemd op zijn school in Aarhus, Jutland.

Het was een makkelijkere reis dan die van de vluchtelingen van nu, zegt de bokser. Hij vloekt als hij de stapels goedkope zwemvesten langs de weg ziet. 'Ik snap niet waarom die motherfuckers in Turkije geen echte zwemvesten verkopen', zegt hij. 'Ze weten dat mensen in de zee belanden.' Op de vluchtroute Turkije-Griekenland kwamen dit jaar bijna zeshonderd mensen om. Sinds eind oktober voor de kust van Lesbos een boot omsloeg, zijn reddingsboten onder de vrijwilligers een trend. Nog dagen na de ramp spoelden de lijken aan. Twintig kinderen, zeventien mannen en zes vrouwen verdronken. Ook team Humanity spaart voor een boot. Tot ze het geld bij elkaar hebben, pakken de Denen soms gewoon de net gearriveerde boten van de vluchtelingen om verderop te helpen. 'Ik heb schijt aan regels', zegt Zam-Zam. 'Als er iemand in het water ligt, ga ik ernaartoe.'

Koepeltentjes

Zam-Zam staat op de heuvel naast kamp Moria en kijkt om zich heen. Tussen de olijfbomen zijn gekleurde koepeltentjes opgezet voor wie niet in de tenten van het officiële kamp past. De takken van de olijfbomen branden in de vuurtjes tussen de tenten. Twee Afghaanse mannen gooien plastic op hun vuur om het sneller te laten fikken. In de tent naast hen ligt een man op een kartonnen doos. Een vrijwilligster deelt oplichtende armbandjes uit aan de kinderen op de heuvel. Voor de tent van het Rode Kruis staat een rij. 'Ik word zo blij als ik die tent zie', zegt Zamzam. 'Deze plek was eerst een hel. Nu is er hulp en gaat de rij ook sneller.'

Goedbedoelde hulp

Nu het weer slechter wordt, staan soms meer vrijwilligers dan vluchtelingen op het strand. Op andere dagen lopen de aantallen weer in de duizenden of is het alleen dankzij vrijwillige dokters dat een hart blijft kloppen. De autoriteiten en professionele hulporganisaties die pas sinds kort actiever worden op het eiland weten niet altijd wat ze met de vrijwilligers aan moeten. Zoveel losse groepen goedbedoelde hulp met eigen dienstroosters, dokters en reddingsboten, kun je dat coördineren?

Maar de dankbaarheid op Lesbos is groot. Lange tijd stonden de eilandbewoners er alleen voor.

'Wij willen laten zien dat het in de vluchtelingencrisis gewoon om mensen gaat', zegt Zam-Zam, als hij terugrijdt naar de kust. Hij heeft geen dekens uitgedeeld, iedereen had er al een. 'Veel mensen denken dat team Humanity helpt omdat wij ook vluchtelingen zijn, maar dat is niet zo', zegt de bokser. We helpen omdat we mensen zijn en andere mensen in nood zijn. Lesbos had hulp nodig en daarom helpen we net zolang als nodig is.'

In Denemarken ziet hij dat sommigen moeite hebben met de vluchtelingen. Het gaat nog wel even duren voordat de mensen die hij in zijn busje naar de kampen brengt, dezelfde waarden en ideeën hebben als de Denen, denkt hij. 'Dat heeft tijd nodig', zegt de bokser. 'Het belangrijkste is dat ze nu overleven.' Zelf voelt hij zich wel Deens. Hij helpt met het huishouden, spreekt vurig over vrouwenrechten en liet zich voor het ontwerp van de rood-witte Team Humanity-kleren inspireren door de Deense vlag. 'Ik hou van Denemarken', zegt hij. 'In Kopenhagen gaan we een kerstactie starten voor de daklozen. Ook zij hebben hulp nodig.' Hij pakt zijn telefoon en laat een nieuw nummer door de boxen knallen. Deenstalige hiphop.