Onderzoeker waarschuwt: Voer maatregelen nu in, voor er nog een wellicht te voorkomen moord wordt gepleegd

‘Wat is hier nu in vredesnaam weer gebeurd?’ Die gedachte bekroop de jurist en oud-topambtenaar Rein Jan Hoekstra dit weekend toen hij het nieuws over de zogenoemde metromoord las. ‘Mijn eerste indruk was er één van verbazing en schrik. En ik heb het te doen met dat jonge gezin dat is achtergebleven.’

Hoekstra deed in 2015 als voorzitter van de gelijknamige onderzoekscommissie een reeks aanbevelingen om het zicht op verwarde, potentieel gevaarlijke mensen te verbeteren. ‘En als ik zo’n verhaal over de metromoord lees, dan denk ik: waar is de urgentie gebleven om de maatregelen door te voeren die wij destijds presenteerden en waarvan men vond dat ze hard nodig waren?’

Vorig jaar werd Joost Wolters (38) doodgestoken in de Amsterdamse metro. Zomaar, zonder aanleiding. De dader was Philip O., een schizofrene en psychotische man die niet op vrije voeten had mogen zijn. Uit een reconstructie van de Volkskrant in samenwerking met de Amsterdamse stadszender AT5 bleek dat er sprake was van een opeenstapeling van ernstige inschattingsfouten in de jaren voorafgaand aan de fatale steekpartij – instanties die met de vinger naar elkaar wezen, miscommunicatie en signalen die niet tot acties leidden. Informatie dat de verwarde Philip O. gevaarlijk kon zijn, was er. Maar geen enkele instantie – het Openbaar Ministerie (OM), de reclassering en het AMC-ziekenhuis – had het overzicht.

Hoekstra: ‘Wat me vooral opviel in deze zaak was het gebrek aan contact tussen de verschillende instanties. En het gegeven dat er geen goed dossier over deze dader was opgebouwd.’

De zaak van de metromoord is niet uniek. Hij vertoont veel overeenkomsten met de moord op Els Borst. Zij werd in 2014 gedood door de verwarde Bart van U., die een jaar later ook zijn oudste zus doodde. In 2015 presenteerde de commissie-Hoekstra een reeks aanbevelingen. Ook in de zaak van Van U. waren er genoeg signalen. Maar door een opeenstapeling van fouten bij de GGZ, politie en het OM werd daarmee niks gedaan. Het OM bood excuses aan en beloofde in 2015 beterschap: voortaan zou het de regie naar zich toetrekken bij verwarde, potentieel gevaarlijke personen en die groep beter in de gaten houden. ‘De conclusies logen er destijds niet om.’

Heeft u de indruk dat de aanbevelingen die uw commissie drie jaar geleden deed, goed zijn geïmplementeerd?

‘Deze maand komt de tweede monitor uit. Een groot deel van de aanbevelingen zijn overgenomen. En er worden goede dingen gedaan. Zo zijn er pilots om de samenwerking tussen instanties te verbeteren. Maar ik word wel wat ongeduldig: voer de maatregelen nou gewoon in.

‘In oktober 2016 hebben we onze eerste monitor uitgebracht. Ook toen hebben we de minister erop gewezen dat het belangrijk is om een overzicht te maken van alle verwarde, potentieel gevaarlijke mensen. Politie, OM en GGZ moeten bij elkaar gaan zitten om deze mensen in kaart te brengen. Maar de praktijk blijkt weerbarstig.’

Waarom is dat zo lastig?

‘Bij de GGZ speelt het medisch beroepsgeheim natuurlijk een grote rol, daarnaast is de geestelijke gezondheidszorg er primair op gericht om mensen beter te maken. Daar zit de kramp. De GGZ moet samen met de politie en het OM om tafel. De drie partijen moeten beseffen dat zij samen de verantwoordelijkheid delen. Niet alleen voor de verwarde patiënt, maar ook de veiligheid van de samenleving. En dat betekent dat je in sommige gevallen informatie met elkaar moet delen.

‘In januari 2020 treedt er een nieuwe wet in werking waarin de verplichte zorg voor mensen met een psychische stoornis beter wordt geregeld. In 2015 zeiden we al: haal een aantal aspecten uit die wet versneld naar voren, zodat je nu al meer mogelijkheden hebt om goed om te gaan met verwarde, potentieel gevaarlijke mensen.’

De nabestaanden van Joost Wolters willen graag een ‘Hoekstra-II’, een onafhankelijke commissie die onderzoekt wat er allemaal misging voorafgaand aan de metromoord.

‘Als je weer een onderzoek laat doen, leidt dat alleen maar tot meer vertraging. Volsta met de analyse wat er voorafgaand aan de moord op Joost Wolters mis is gegaan. En ga met die problemen aan de slag.

‘Het belangrijkste is om het gevoel van urgentie terug te brengen. Je ziet die urgentie telkens wegebben, totdat er weer een moord wordt gepleegd die je wellicht had kunnen voorkomen.’