Onderzoek: Nederlander wil neutraal blijven in nieuwe koude oorlog tussen VS en China

Na zeventig jaar ‘trouwe bondgenoot’ van Amerika te zijn geweest, lijken de meeste Nederlanders weer naar te hunkeren naar een vorm van neutraliteit. Het wantrouwen jegens de grootmachten VS, Rusland en China ontloopt elkaar niet heel veel, en een meerderheid wil geen partij kiezen als het komt tot een nieuwe confrontatie tussen de VS en China.

Dat is het beeld dat oprijst uit een groot opinie-onderzoek onder 23 duizend Nederlanders in opdracht van Instituut Clingendael. Naast de wens afzijdig te blijven van deze machtspolitieke confrontatie, signaleren Clingendael-analisten ook een toegenomen voorkeur voor Europese (veiligheids)samenwerking.

Op de vraag of Nederland meer zou moeten samenwerken met Duitsland en Frankrijk ‘nu de Britten de EU verlaten en nu president Trump van de VS een onbetrouwbare bondgenoot heeft gemaakt’ antwoordt 72 procent van de respondenten positief. De onderzoekers zien dit als ‘sterke steun voor het ontwikkelen van diepere banden met Duitsland en Frankrijk’. Op tal van gebieden doet ons land dat al, maar deze zomer leidde Nederland in de onderhandelingen over een Europees herstelfonds een coalitie van kleinere landen die zich juist fel keerden tegen Duits-Franse plannen.

Volgens een samenvatting van de onderzoeksresultaten, geschreven door onder meer Clingendael-directeur Monika Sie Dhian Ho, verschuift de balans tussen de Atlantische en de Europese pijler in het veiligheidsbeleid in de richting van Europese veiligheidssamenwerking. ‘Het risico dat de twee pijlers onverenigbaar worden neemt toe, wat de vraag oproept of de Nederlandse regering het steeds moeilijker gaat krijgen om voor beide draagvlak te creëren.’ Meer dan de helft van de respondenten is het ermee eens dat Nederland militaire taken moet delen met ‘buurlanden’.

Dreiging

Het percentage respondenten dat Rusland als ‘dreiging’ ziet, is 36 – op de voet gevolgd door China met 35, maar volgens 29 procent zijn ook de Verenigde Staten een dreiging. Op de vraag hoe Nederland zich moet opstellen in een nieuwe koude oorlog tussen de VS en China, kiest 60 procent voor afzijdigheid, antwoordt 24 procent ‘neutraal’ en vindt maar 16 procent dat er gekozen moet worden.

Opvallend is dat onder jongere respondenten (35 jaar of jonger) de wens om neutraal te blijven met 70 procent nog groter is. De verlokking van een neutrale opstelling is overigens niet nieuw: vanaf 1839 voerde Nederland formeel lange tijd een neutraliteitspolitiek. De opkomst van Adolf Hitler versterkte deze neiging nog in de jaren dertig. Er kwam pas een einde aan toen zijn leger Nederland binnenviel en bezette, in mei 1940. Sinds 1949 is Nederland lid van de Navo.

Volgens de onderzoekers lijken de resultaten van het onderzoek de EU-koers van ‘de bevordering van multilateralisme en het volgen van een derde weg’ te steunen. Zij beschrijven twee kampen – dat van de ‘Europeanisten’ en dat van de ‘soevereinisten’, waarbij de laatste vooral te vinden zijn bij PVV, Forum voor Democratie en de SGP. Maar ook bij de aanhang van deze partijen zijn meer mensen te vinden vóór meer samenwerking met Frankrijk en Duitsland zijn dan tegen.

Politieke voorkeuren

De versplintering van de dreigingsperceptie onder Nederlanders van de VS, China en Rusland wordt ook bevestigd in een deelonderzoek naar het dreigingsbeeld van Rusland. Daarin vinden onderzoekers ‘een duidelijke correlatie’ tussen de mate waarin men Rusland als bedreiging ziet en onder meer politieke voorkeuren en sociaal-culturele houding.

Waar minder dan 30 procent van Telegraaf-lezers Rusland als dreiging zit, ligt dat percentage bij NRC-lezers op 47,5 (en bij de Volkskrant op 40,5). Stemmers op Forum voor Democratie, PVV en in mindere mate SP zien vaker dan bij andere partijen geen dreiging in Rusland – al blijft dit in alle partijen een minderheidsstandpunt. De onderzoekers concluderen dat ‘de publieke opinie over Rusland inmiddels sterk is gepolariseerd, maar niet langer langs de traditionele links-rechts scheidslijnen’.

En de Navo? Als Rusland een Navo-bondgenoot binnenvalt, vindt 56 procent van de respondenten dat Nederland zijn bondgenootschappelijke afspraken moet nakomen, 11 procent is tegen en 33 procent staat er neutraal in. Uit peilingen die de Atlantische Commissie al langere tijd regulier laat doen, spreekt overigens een vrij consistent hoge steun voor de Navo – ook in tijden van Trump en ook voor ‘artikel V’: de wederzijdse bijstandsclausule. Maar ook in die peilingen weerklinkt het besef dat Europeanen meer aan hun eigen veiligheid moeten doen.