Onderzoek: hydroxychloroquine haalde in Nederland geen snars uit

Dat laatste scheelt overigens niet veel. Volgens cijfers die Amsterdamse wetenschappers onder leiding van internist-infectioloog Edgar Peters (Amsterdam UMC) online hebben gezet, hadden coronapatiënten die het middel voorgeschreven kregen, anderhalf keer meer kans om te overlijden dan andere patiënten. Dat kan komen doordat de patiënten die hydroxychloroquine kregen toch al ernstiger ziek waren, zegt Peters aan de telefoon.

Om zulke vertekeningen te voorkomen, vergeleken de Amsterdammers zeven ziekenhuizen waar het middel in de beginmaanden van de crisis in de behandelrichtlijn stond met twee ziekenhuizen waar men hydroxychloroquine niet voorschreef. In beide groepen was de sterfte aan corona ruwweg hetzelfde. ‘Dat laat duidelijk zien dat voorschrijven van het medicijn geen positief effect had’, zegt hoofdonderzoeker Jonne Sikkens. ‘Onze conclusie zou zijn: gebruik het niet meer bij de behandeling van covid-19.’

Preventief slikken

Hydroxychloroquine – en de ‘geconcentreerde’ vorm, chloroquine – wordt al decennia gebruikt om malaria te behandelen. Toen het nieuwe coronavirus opdook, was het een van de middelen die in gekweekte cellen en proefdieren veelbelovend leek. Het middel, eigenlijk synthetisch kinine, werd daarop omarmd door diverse artsen en politici zoals Donald Trump, die eind maart bekendmaakte het preventief te slikken. In Nederlandse ziekenhuizen zijn in totaal acht- tot elfduizend zwaar zieke coronapatiënten met het antimalariamiddel behandeld.

Totdat diverse grote patiëntenstudies lieten zien dat het middel niet werkt en eerder zorgt voor meer sterfgevallen, vanwege de bijwerkingen op het hart – een bijwerking die nu eenmaal ernstiger is voor oude, kwetsbare patiënten dan voor jongere reizigers die malaria hebben opgelopen. In Nederland werd het middel vanaf mei uit de covid-behandelrichtlijnen geschrapt. ‘Maar in de rest van de wereld wordt het nog volop gebruikt’, weet Peters.

Opvallend is dat het wijzertje ook in Nederland eerder uitslaat naar meer dan naar minder sterfgevallen. In de ziekenhuizen waar men het middel voorschreef, ligt de sterfte 17 procent hoger dan elders. Alleen is dat percentage niet ‘statistisch significant’: het kan ook toeval zijn. ‘Het helpt niet. En als je door je oogharen kijkt, krijg je de indruk dat het eerder averechts heeft gewerkt’, vat Peters samen.

Geruststellend

In Leiden reageert Mark de Boer, internist-infectioloog en voorzitter van de Stichting Werkgroep Antibioticabeleid (SWAB), niet heel verrast. Eerder gaf een groot onderzoek in het Verenigd Koninkrijk ook al aan dat hydroxychloroquine daar niets heeft uitgemaakt. ‘Het is geruststellend dat een goed uitgevoerde studie datzelfde beeld nu ook in Nederland laat zien’, zegt De Boer.

Of de kous daarmee af is, is de vraag. Rond hydroxychloroquine is een complete tegencultuur ontstaan, waar het geldt als wondermiddel – mits gebruikt in combinatie met zink. Bij een New Yorkse studie lijkt die combinatie ook werkelijk een ongeveer 50 procent gunstiger ziekteverloop te geven.

‘Er valt heel wat op die studie af te dingen’, reageert Peters. Zo hielden de auteurs geen rekening met allerlei verstorende factoren, betogen zowel Peters en Sikkens als De Boer, onafhankelijk van elkaar.

‘Er zijn nog steeds geen echt goede studies hiernaar uitgevoerd’, zegt De Boer. ‘En om heel eerlijk te zijn acht ik de kans dat daar iets klinisch relevants uit komt op grond van de huidige literatuur niet heel groot. Ik verwacht niet dat toevoeging van een sporenelement zorgt voor het wonderlijke effect dat het ineens alsnog heel effectief wordt.’

En Trumps bloedplasma?

Met veel bombarie maakte Trump zondagavond bekend dat artsen in de VS ‘convalescent bloedplasma’ mogen voorschrijven, gezuiverd bloed van patiënten die de ziekte al versloegen. Meer politiek dan wetenschap: artsen mochten het toch al voorschrijven, als laatste redmiddel en in studieverband. Experts zoals hoofdadviseur Anthony Fauci zijn tegen, omdat het bewijs dat het bloedplasma helpt nog te zwak is.

Bij een grote studie onder 35 duizend Amerikanen was de sterfte 8,7 procent bij patiënten die het bloed binnen drie dagen na diagnose kregen en 11,9 procent bij patiënten die langer wachtten. Dat resultaat is niet waterdicht, omdat men niet ter controle een ander middel inzette – misschien was er sprake van een placebo-effect.