Onderzoek: basisscholen in Utrecht omzeilen de wet en vergroten de segregatie

Tientallen Utrechtse basisscholen overtreden de wet door ouders toe te staan hun kind aan te melden voordat het 3 jaar oud is. Dit werkt segregatie in het onderwijs in de hand en vergroot de kansenongelijkheid, concludeert het Kenniscentrum Gemengde Scholen in een deze week gepubliceerd rapport.

Bij de tweede verjaardag van een kind stuurt de gemeente een brief, om de ouders er aan te herinneren dat zij hun kind moeten inschrijven als het drie jaar oud is. Maar vooral bij de populaire scholen in ‘witte’, welgestelde wijken kunnen Utrechtse ouders hun kind al inschrijven voor het derde levensjaar. Omdat met name hoogopgeleide, ‘witte’ ouders dit doen, is er minder plek voor de kinderen van laagopgeleide ouders, die hun kind vaak later inschrijven. Sinds 2014 is de wettelijke aanmeldleeftijd 3 jaar, ingesteld om alle ouders evenveel kans te geven.

_{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie}

Segregatie

Het Nederlandse onderwijs is vergeleken met andere landen sterk gesegregeerd. Die segregatie neemt de laatste jaren toe, signaleerde de Onderwijsinspectie twee jaar geleden. Vooral hoogopgeleide ouders scheiden zich af. Ze kiezen voor scholen met veel leerlingen met dezelfde achtergrond als zij. Zo ontstaan volgens de inspectie ‘bubbels van gelijkgestemden’ in het onderwijs, waar leerlingen ‘nauwelijks uit komen’.

Het inspectierapport was mede aanleiding voor het onderzoek onder Utrechtse basisscholen. Dat legt bloot hoe die bubbels kunnen ontstaan. Het zijn met name ‘hoogopgeleide autochtone ouders’, die hun kind al ver voor de officiële datum inschrijven voor een basisschool. Het kind – soms nog maar één jaar oud – belandt op een schaduwlijst die automatisch leidt tot een inschrijving.

‘Het past in het beeld dat we hebben van toenemende segregatie in het onderwijs’, zegt socioloog Thijs Bol van de Universiteit van Amsterdam, die onderzoek doet naar kansenongelijkheid in het onderwijs. ‘Toch verbaast het me dat scholen in Utrecht de wet systematisch omzeilen. Er lijkt een soort rat race gaande te zijn, waarbij ouders hun kind steeds jonger aanmelden om maar een plekje te krijgen op de populairste scholen.’

De Utrechtse schoolbesturen wijzen naar de gemeente: omdat die niet tijdig de gevraagde uitbreiding regelt voor de populaire scholen, voelen veel ouders druk om in een zo vroeg mogelijk stadium een van de schaarse plekken te bemachtigen.

Selectief

Volgens een anoniem geïnterviewde schoolleider spelen ook andere motieven mee. ‘Vanuit mijn werkervaring op een andere school in Utrecht herken ik uit verhalen van ouders dat de wachtlijsten selectief gebruikt worden’, zegt hij in het onderzoek. ‘Dat Turkse of Marokkaanse kinderen en kinderen met een grote ondersteuningsbehoefte niet terechtkunnen op een school, maar dat er wel plek is voor Nederlandse kinderen.’

Het onderzoek in Utrecht maakt volgens Bol duidelijk hoe lastig segregatie op te lossen is. ‘Als je het helemaal eerlijk wil doen zou je kinderen via een loting plaatsen. Maar dan zit je met boze ouders omdat ze hun kind niet naar de school van hun keuze hebben kunnen sturen. Of omdat het helemaal naar de andere kant van de stad moet.’

In Amsterdam moest in 2015 een nieuw uniform toelatingssysteem voor basisscholen een einde maken aan ondoorzichtige inschrijfprocedures. ‘Toch zijn basisscholen ook daar nog steeds gesegregeerd’, zegt Bol. ‘Simpelweg omdat ouders over het algemeen kiezen voor een school in de buurt en de buurten zelf gesegregeerd zijn.’

Eerlijker

Dat betekent volgens hem niet dat de gemeente Utrecht achterover kan leunen. ‘Zorg in elk geval dat scholen zich aan de wet houden. Daarmee is het probleem van segregatie niet meteen verdwenen, maar je maakt het systeem wel eerlijker. Nu vissen de kinderen achter het net omdat hun ouders niet weten dat ze hun kind zo vroeg mogelijk moeten inschrijven.’

De Utrechtse onderwijswethouder Anke Klein (D66) vindt ‘dat deze praktijk echt niet kan’, maar zal scholen niet dwingen de wet na te leven. ‘De onderwijsinspectie, niet de gemeente, moet daarop handhaven’, zegt haar woordvoerder. In oktober wil de wethouder in samenspraak met de scholen tot ‘een plan van aanpak’ komen. De Onderwijsinspectie zegt die plannen af te wachten. Pas als daarna blijkt dat de scholen zich nog niet aan de wet houden, zal de Inspectie beslissen of zij tot handhaving zal overgaan.

Afwachtende houding

Het tekent de afwachtende houding van Utrecht om segregatie in het onderwijs aan te pakken. In 2010 deed het Verwey Jonker Instituut onderzoek naar hoe de scholen in Utrecht gemengder zouden kunnen worden; bijvoorbeeld als ouders gelijke kansen zouden krijgen bij hun schoolkeuze. Ouders en schoolleiders zeiden toen eensgezind dat een vaste inschrijfleeftijd daaraan zou bijdragen. Een van de aanbevelingen was toen om te onderzoeken of het mogelijk was deze inschrijvingen voor de hele stad centraal te regelen.

De aanbevelingen van Verwey Jonker zijn sindsdien niet omgezet in acties, concludeert het Kenniscentrum Gemengde Scholen. Tien jaar later is de segregatie en kansenongelijkheid in het onderwijs verder toegenomen. Daarom had de gemeenteraad vorig jaar met een motie om dit onderzoek gevraagd. En ook dit rapport stelt dat de gemeente ‘kan kiezen voor een vast inschrijfmoment voor de basisscholen, bij een vast inschrijfpunt’, zoals bijvoorbeeld Nijmegen heeft.

Ook signaleren de onderzoekers dat negen van de tien scholen op hun website onduidelijk zijn over de aanmeldingsprocedure. Wethouder Klein heeft de scholen dringend verzocht voor het komende schooljaar ‘die informatie in lijn te brengen met de wettelijke vereisten'.