Ondergrondse regelkamer in Groningen houdt Nederland warm Zonder 'gaspiloten' is oliebol schaars artikel

Van onze verslaggeefster

Ineke Jungschleger

Als krokodillen zitten ze achter hun beeldschermen: de bewakers van Nederland. Het ziet er uit alsof ze niets doen, maar zodra op hun scherm iets stijgt, daalt of opflikkert - al naar gelang de codes van de branche - komen zij in actie.

De machtigste krokodillen zitten in een onderaardse bunker in Groningen. Vier gaspiloten houden daar de gastoevoer voor heel Nederland gaande. Zonder hen waren de kerstkalkoenen niet gaar geworden en zouden er geen oliebollen uit het vet komen. Overschakelen op de elektrische kookplaat is als de gas-regelkamer in Groningen uitvalt, geen alternatief meer, want ook de elektriciteitscentrales werken voor een belangrijk deel op gas.

Al 33 jaar - sinds de ontdekking van de gasbel van Slochteren - draait de Nederlandse energievoorziening voornamelijk op gas. 'Dit is eigenlijk de regelkamer van een fabriek die driehonderd kilometer lang en tweehonderd breed is' zegt 'eerste piloot' A. Doornbosch. 'Een fabriek zo groot als Nederland.' Met een druk op de knop in Groningen gaat in Zeeland of Limburg de besturing in. Het zuidelijkste station voor de gasverdeling ligt in Eijsden, tegen de Belgische grens, het noordelijkste op Ameland.

First dispatcher heet de functie van Doornbosch officieel: in de internationale wereld van het gas spreekt men Engels. De helft van het Nederlandse aardgas wordt geexporteerd. En voor binnenlands gebruik wordt ook weer gas uit Noorwegen en van een paar booreilanden op zee geïmporteerd. Doornbosch: 'Na de eerste energie-crisis is men zuiniger gaan omspringen met het grote Groningse veld. Om reserve te kunnen houden, worden sindsdien ook kleinere velden geëxploiteerd.'

'Happy Christmas' en 'Happy New Year' wensen de internationale gaspiloten elkaar per fax en in de stille uren van de nacht tekenen ze er dennebomen en kerstmannen bij. 'Het verbroedert als je op zulke dagen werkt', zegt Doornbosch. 'En je maakt het voor elkaar een beetje gezellig.'

Naar de grote industrieën lopen rechtstreekse pijpen die vanuit Groningen worden gevuld. De mensen die bij Hoogovens, DSM en de andere continu-bedrijven de produktie gaande houden terwijl de collega's van de 'vlaggedienst' thuis onder de kerstboom zitten, zijn ook afhankelijk van de gastoevoer. In de kassen groeiden groenten en bloemen tijdens de kerstdagen gewoon door, dankzij de ononderbroken stroom van gas. En in de kazernes van de landmacht, waar dit jaar minder mensen met verlof zijn dan normaal, omdat het vertrek van honderden militairen naar Bosnië voorbereid moet worden, brandt de gasverwarming.

Nederland is een dichtbevolkt land met veel gasvelden; 98 procent van de huishoudens heeft een gasaansluiting. Op de bewoners van een paar verafgelegen boerderijen en woonboten na, is dus de hele bevolking voor koken en meestal ook voor stoken afhankelijk van de gaspiloten in Groningen.

De vier in de bunker van Gasunie merken nauwelijks dat het imposante hoofdkantoor boven hen - slechts zeven meter lager dan de Martinitoren - vrijwel is uitgestorven. Op een video-scherm is dag en nacht de buitenwereld te zien, dat wil zeggen: de ingang van het gebouw en een stukje van de parkeerplaats.

Het werkt meer als een televisiebeeld dan als een surrogaat voor een raam, zeggen de mensen in de bunker: 'Als het op de televisie regent, heb je ook niet het gevoel dat het echt is.' De suggestie van een uitzicht wordt meer gewekt door vijf grote kleurenfoto's van een akker onder een bewolkte lucht, een kunstwerk van Ger Dekkers.

Doordat het kantinepersoneel deze week niet werkt, kunnen de gaspiloten lunchpakketten kopen, maar daar maken ze geen gebruik van. 'Wij zijn altijd al gewend ons eigen eten mee te nemen' zegt Doornbosch.

De 24 dispatchers, zes ploegen van vier, werken het hele jaar in wisseldiensten. Het zijn allemaal mannen. ('Hoewel dat absoluut geen voorwaarde is.') Ze hebben hun eigen keuken, met aparte ijskastjes voor iedere ploeg, en een fornuis. Er is zelfs een voorraad lang houdbare voedingsmiddelen, voor het geval de regelkamer ooit echt van de buitenwereld afgesloten zal zijn. Dan kunnen de vier mannen er ook slapen, douchen, tafeltennissen en in een soort huiskamer televisie kijken.

Waarin verschilt een kerstdag voor de gasbestuurders van een normale dag? Doornbosch: 'Normaal merk je dat het acht uur 's morgens is, omdat de afnemers beginnen te bellen als ze op het werk komen. Met de kerstdagen is het net als op zondag: dan krijg je van buitenaf bijna geen prikkels.' Beschadigingen van ondergrondse leidingen, waardoor het gas de lucht in spuit ('vooral boeren zijn daar sterk in') komen gedurende de feestdagen weinig voor, omdat dan bijna nergens groot graafwerk gedaan wordt.

Wat altijd doorgaat is het inkopen van gas bij de producenten - behalve met de NAM, die het Groningse gasveld exploiteert, zijn er meer dan negentig contracten met kleine leveranciers - en het bijvullen van de leidingen. 'Het is te vergelijken met een ballon die door het hele land loopt' zegt Doornbosch. 'Je kunt hem gedeeltelijk laten leeglopen, maar de druk mag niet te laag worden.'

Aan de hand van de weerberichten van meteo-consult berekenen de bestuurders van de gasdistributie 's nachts hoeveel gas er moet worden ingekocht om de toevoer op peil te houden als Nederland 's ochtends wakker wordt. Op feestdagen ligt het huishoudelijk gebruik hoger dan op werkdagen, wanneer de familie na het ontbijt de deur uit gaat en de thermostaat op veertien graden zet.

Hoeveel hoger, dat zal ook in de nieuwjaarsnacht weer de vraag zijn die de gaspiloten wakker houdt. Als het koud is, maar zonnig, gaan de mensen erop uit en dan hoeft er veel minder gas te worden aangevoerd. Bovendien houdt ook de winterzon de huizen warm. In de donkere dagen van december zien de wakers in de Groningse bunker rond vier uur 's middags op hun beeldscherm het gasverbruik aantrekken. Dan weten ze dat de zon begonnen is onder te gaan.